थायरॉईड ची लक्षणे आणि थायरॉईडपासून संरक्षण

थायरॉईड ची लक्षणे आणि उपचार। Thyroid Symptoms in Marathi

हृदयविकार आणि मधुमेह नंतर थायरॉईड हे भारतामध्ये सर्वात जास्त होणार आजार आहे. थायरॉइड हे आपल्या गळ्या मध्ये असतो, जे थायरॉईड संप्रेरक तयार करतो. तसेच आपल्या शरीरातील अनेक क्रिया नियंत्रित करतो, जसे की आपण किती वेगाने कॅलरी बर्न करतो किंवा आपल्या हृदयाचे ठोके किती वेगाने चालतात इत्यादी. थायरॉईड रोगामुळे, आपल्या शरीरात एकतर खूप जास्त किंवा खूप कमी हार्मोन तयार होतो.

तुमचे थायरॉईड किती किंवा किती कमी संप्रेरक बनवते यावर अवलंबून असते त्यामुळे तुम्हाला अनेकदा अस्वस्थ किंवा थकवा जाणवू शकतो किंवा तुमचे वजन कमी होऊ शकते किंवा वाढू शकते. पुरुषांपेक्षा स्त्रियांना थायरॉईड रोग होण्याची शक्यता जास्त असते, विशेषत: गर्भधारणेनंतर किंवा रजोनिवृत्तीनंतर.

हे वाचलंत का? – * एंजायटी म्हणजे काय ? * क्षयरोग लक्षणे, उपचार आणि आहार

---

थायरॉईड म्हणजे काय?

थायरॉईड ही फुलपाखराच्या आकाराची गळ्यामधील एक ग्रंथी आहे. हि ग्रंथी श्वसन नलिकेच्या वर स्थित आहे. थायरॉईड ग्रंथी थायरॉक्सिन नावाचे हार्मोन तयार करते. हा हार्मोन शरीरातील चयापचय वाढवतो आणि शरीरातील पेशी नियंत्रित करतो.

थायरॉईड T3 म्हणजेच ट्रायओडोथायरोनिन आणि T4 म्हणजेच थायरॉक्सिन हार्मोन्स तयार करते. हे हार्मोन्स हृदयाचे ठोके, श्वासोच्छवास, पचनसंस्था, शरीराचे तापमान, हाडे, स्नायू आणि कोलेस्टेरॉल यांचे संतुलन राखण्यास मदत करतात. जेव्हा या दोन हार्मोन्समध्ये असंतुलन होते तेव्हा त्याला थायरॉईड समस्या असे म्हणतात.

थायरॉईडशी संबंधित आजार हे खाण्यापिण्याच्या चुकीच्या सवयींमुळे आणि धकाधकीचे जीवन जगल्यामुळे होतो. आयुर्वेदानुसार थायरॉईडशी संबंधित आजार वात, पित्त आणि कफ यांच्यामुळे होतात. जेव्हा शरीरात वात आणि कफ चा आजार होतो तेव्हा त्या व्यक्तीला थायरॉईड होतो.

---

थायरॉईडचे प्रकार

थायरॉईडचे प्रामुख्याने सहा प्रकार आहेत.

१) हायपोथायरॉईडीझम (Hypothyroidism)
२) हायपरथायरॉईडीझम (Hyperthyroidism)
३) गोइटर (Goiter)
४) थायरॉइडाइटिस (Thyroiditis)
५) थायरॉईड नोड्यूल (Thyroid nodules)
६) थायरॉईड कॅन्सर (Thyroid cancer)

• हायपोथायरॉईडीझम – जेव्हा थायरॉईड ग्रंथी आवश्यकते पेक्षा कमी प्रमाणात हार्मोन्स तयार करते.
• हायपरथायरॉईडीझम – जेव्हा थायरॉईड ग्रंथी आवश्यकते पेक्षा खूप जास्त हार्मोन्स तयार करते.
• गोइटर – जेव्हा अन्नामध्ये आयोडीनची कमतरता असते, ज्यामुळे घशात सूज आणि गाठ सारखे दिसू लागते.
• थायरॉइडाइटिस – यामध्ये थायरॉईड ग्रंथीवर सुजाण येते.
• थायरॉईड नोड्यूल – यामध्ये थायरॉईड ग्रंथीमध्ये एक गाठ तयार होऊ लागते.
• थायरॉईड कॅन्सर –

---

थायरॉईड ची लक्षणे मराठी

खाली काही थायरॉईडची लक्षणे दिलेली आहे. त्या प्रकारची लक्षणे दिसल्यास ही थायरॉईडची सुरुवातीची लक्षणे असू शकतात. लक्षात ठेवा की थायरॉईडची लक्षणे एखाद्या सामान्य आजारासारखी दिसू शकतात, त्यामुळे शरीरात होणारा कोणताही बदल गांभीर्याने घेणे आवश्यक आहे.
चला तर ती कारणे बघूया..!

• पोटखराबा होणे
• थकवा येणे
• कोरडी त्वचा होणे
• ताण
• चेहऱ्यावर सूज येणे
• वजन वाढणे किंवा कमी होणे
• घाम कमी प्रमाणात येणे
• हृदयाची गती कमी होणे
• रक्तदाब वाढणे
• केस अकाली पांढरे होणे
• सांधे सूज किंवा वेदना होणे
• पातळ आणि निर्जीव केस होणे
• स्मरणशक्ती कमजोर होणे
• असामान्य मासिक पाळी
• प्रजनन क्षमता संतुलन बिघडणे
• स्नायू दुखणे

या आर्टिकल मध्ये आम्ही दोन वेगवेगळे वर्गीकरण केलेले आहे. पुरुषांमध्ये आणि महिलांमध्ये आढळणारे थायरॉईडची लक्षणे. चला तर बघूया!

---

पुरुषांमध्ये थायरॉईड ची लक्षणे

विनाकारण चिडवणे होणे

हायपोथायरॉईडीझम ज्यामध्ये थायरॉईड हार्मोनचे उत्पादन कमी होते. या स्थितीत स्त्रियांप्रमाणेच पुरुषांमध्येही मूड स्विंग होऊ लागतो.मूड स्विंग म्हणजे अचानक चिडचिड होणे. अशा स्थितीत पुरुषांना कधीकधी विनाकारण चिडचिड होते, तर कधी कधी त्यांना लगेच राग येतो. वास्तविक, हे सर्व टेस्टोस्टेरॉन हार्मोनच्या कमी पातळीमुळे होते आणि म्हणूनच यामुळे पुरुषांमध्ये चिंता आणि नैराश्यासारख्या समस्या देखील उद्भवू शकतात.

पाय दुखणे

अनेकदा लोक पाय दुखण्याकडे दुर्लक्ष करतात. परंतु हे काही गंभीर परिस्थितींचे लक्षण असू शकते. खरं तर, जेव्हा थायरॉईड ग्रंथी शरीरात आवश्यकतेपेक्षा जास्त थायरॉईड हार्मोनच तयार करू लागते. तेव्हा ते स्नायू कमकुवत होते आणि स्नायूंमध्ये तणाव निर्माण होतो. यामुळे पायात जळजळ आणि वेदना होतात.

हाडे कमजोर होणे

थायरॉईड हार्मोनचा शरीरावर गंभीर परिणाम होतो. जेव्हा हा हार्मोन जास्त बनू लागतो तेव्हा ते पुरुषांची हाडे कमकुवत करू शकतात. यामुळे सांधेदुखी, बराच वेळ बसल्यानंतर उभे राहण्याच्या समस्या आणि हाडे कमकुवत वाटणे यासारख्या गोष्टी वाढू शकतात. कधीकधी हाडे इतकी पोकळ होतात की लोकांना ऑस्टियोपोरोसिसचा आजार होतो.

हृदयाचा ठोके कमी होण्याची समस्या

हायपोथायरॉईडीझमचा काहीवेळा तुमच्या हृदयाच्या आरोग्यावर परिणाम होतो. अशा परिस्थितीत, लोकांमध्ये सतत तणावाची भावना असते आणि झोप येत नाही. या दरम्यान, कोलेस्ट्रॉलची पातळी वाढते आणि हृदयाचे ठोके कमी होण्याची समस्या उद्भवू शकते. त्यामुळे व्यक्तीला त्रास होतो.

चेहरा आणि शरीरावर सुजन येणे

हायपोथायरॉईडीझम असलेल्या पुरुषांचे वजन अचानक वाढते. वास्तविक, थायरॉईड हार्मोन चे उत्पादन कमी झाल्यामुळे, चयापचय (मेटाबोलिज्म ) बिघडते आणि तुम्ही जे खाता ते नीट पचत नाही आणि वजन वाढू लागते. त्यामुळे अशा लोकांच्या तोंडावर आणि शरीराला जास्त सूज येऊ शकते.

लैंगिक आरोग्य समस्या उद्भवणे

टेस्टोस्टेरॉनच्या कमतरतेमुळे पुरुषांमध्ये लैंगिक आरोग्य बिघडते आणि इरेक्टाइल डिसफंक्शन होऊ शकते. या प्रकारच्या थायरॉईडची लक्षणे सहज समजू शकत नाहीत, परंतु हे आतील भागांशी संबंधित आहेत. उदाहरणार्थ, हायपरथायरॉईडीझममुळे लैंगिक संबंधात रस कमी होऊ शकतो. तसेच इरेक्टाइल डिसफंक्शनचा धोका होऊ शकतो. याशिवाय पुरुषांमध्ये शुक्राणूंची संख्या कमी होऊ शकते.

टक्कल पडणे

गंभीर आणि दीर्घकाळापर्यंत हायपोथायरॉईडीझम आणि हायपरथायरॉईडीझममुळे केस गळू शकतात. खरं तर, टेस्टोस्टेरॉन हार्मोनशी संबंधित त्रासामुळे पुरुषांमध्ये टक्कल पडण्याची समस्या वाढते. त्यामुळे जर तुमचे केस झपाट्याने गळत असतील तर तुम्हाला थायरॉईड आहे का ते तपासावे.

---

स्त्रियांमध्ये थायरॉईड ची लक्षणे

मासिक पाळीची अनियमितता आणि बदल

स्त्रियांमध्ये मासिक पाळीत होणारे कोणतेही बदल किंवा अनियमितता हे प्रामुख्याने PCOS किंवा वंध्यत्वाच्या समस्यांचे धोक्याचे लक्षण मानले जाते. हे सर्व वेळ होऊ शकत नाही. थायरॉईडच्या पातळीत असंतुलन असतानाही मासिक पाळी अनियमित होते, कारण थायरॉईड थेट तुमच्या प्रजनन प्रणालीवर नियंत्रण ठेवते.

नीट झोपण्यात अडचण होणे

अंडरलाइंग थायरॉईड समस्येचे निदान करण्यासाठी आणखी एक लक्षण म्हणजे झोप न लागणे किंवा दीर्घकाळ झोपेत राहणे. थायरॉईड चे बिघडलेले कार्य तुमच्या झोपेवर गंभीरपणे परिणाम करू शकते. अंडरएक्टिव्ह थायरॉईड खराब दर्जाची झोप, उशीरा किंवा दीर्घकाळ झोपेची सुरुवात आणि कमी झोपेचा कालावधी यांच्याशी देखील संबंधित आहे.

चिंता आणि घाबरणे

मानसिक आरोग्य बिघडण्याची कोणतीही लक्षणे आढळल्यास कधीही हलक्यात घेऊ नयेत. अनेक आरोग्य स्थिती हे मूड स्विंगशी संबंधित असतात. थायरॉईड असलेल्या स्त्रियांना चिंताग्रस्त समस्या, अस्वस्थता, थरथर होणे, चिडचिड होणे, लगेच मूड बदलणे, इत्यादी लक्षण अनुभवण्याचा धोका जास्त असतो.

थकवा आणि अशक्तपणा

ऊर्जेची कमतरता किंवा थकवा जाणवणे हे सहसा वृद्धत्व आणि दररोजच्या तणावाचे लक्षण मानले जाते. अनियमित आणि तीव्र थकवा जाणवणे हे थायरॉईडच्या अंतर्निहित समस्येचे परिणाम असू शकतात. आमची थायरॉईड ग्रंथी चयापचयाच्या कार्यावर खूप परिणाम करत असल्याने, कमी सक्रिय थायरॉईड चयापचय मंद करू शकते आणि तुम्हाला नियमितपणे थकवा आणि सुस्त बनवू शकते.

वजन कमी होणे किंवा वाढणे

थायरॉईडची पातळी तुमच्या एकूणच चयापचयावर खूप प्रभाव टाकते आणि तुमचे वजन नियंत्रित ठेवते. जरी वजन कमी होण्याची किंवा वाढण्याची अनेक कारणे आहेत, परंतु जर तुम्हाला तुमच्या वजनात अचानक बदल दिसला, तर तुम्हाला प्रथम थायरॉईडची तपासणी करावी लागेल. थायरॉईड हार्मोनच्या कमी पातळीमुळे वजन वाढू शकते, अतिक्रियाशील थायरॉईड ओव्हरड्राइव्हमध्ये येऊ शकते आणि या स्थितीत तुमचे वजन खूप कमी होऊ शकते. हायपोथायरॉईडीझमशी संबंधित वजन कमी होणे, हे स्त्रियांमध्ये दिसणारे सर्वात सामान्य बदल आहे.

---

थायरॉईडपासून संरक्षण कसे करावे?

खालील उपायांनी थायरॉईडची समस्या टाळता येते.

• तंबाखू किंवा सिगारेटसारख्या उत्पादनांपासून दूर राहा.!
• दारूचे सेवन करू नका.!
• आयोडीन युक्त अन्नपदार्थ खा.!
• तळलेले पदार्थ खाऊ नका.!
• दुग्धजन्य पदार्थांचा वापर कमी करा.!
• ग्लूटेनयुक्त पदार्थ टाळा (उदा: गहू, बार्ली, ओट्स आणि बाजरी).
• नियमित व्यायाम किंवा योगासने करा.
• वेळोवेळी वजन तपासत राहा आणि वजनात बदल होत असल्यास थायरॉईड तपासा.

---

थायरॉईड चा उपचार

थायरॉईडचा उपचार त्याच्या लक्षणांच्या आधारे आणि त्याच्या प्रकारानुसार केला जातो, त्याचे उपचार खालील प्रमाणे:

हायपरथायरॉईडीझमचा उपचार
खालील उपाय करून थायरॉईड हार्मोन चे उत्पादन कमी केले जाऊ शकते किंवा पूर्णपणे थांबविले जाऊ शकते.

१) किरणोत्सर्गी आयोडाइड उपचार
२) थायरॉईड विरोधी औषधाच्या मदतीने
३) शस्त्रक्रिया करून

तुमच्या थायरॉईड ग्रंथीसाठी किरणोत्सर्गी उपचार सर्वोत्तम आहे. असे तुमच्या डॉक्टरांनी ठरवल्यास, ते तुम्हाला थायरॉईड ग्रंथी मारण्यास मदत करण्यासाठी रेडिओएक्टिव्ह आयोडाइड गोळी किंवा द्रव औषध देईल जेणेकरून ते यापुढे हार्मोन्स बनवू शकणार नाहीत. कधीकधी हार्मोन्सचे सामान्य उत्पादन थांबवण्यासाठी तुम्हाला एकापेक्षा जास्त उपचारांची आवश्यकता असू शकते. या प्रक्रियेचा परिणाम म्हणून अनेक लोक हायपोथायरॉईडीझम विकसित करतात.

तुम्ही थायरॉईडविरोधी औषधे वापरण्यास सुरुवात केल्यानंतर साधारण ६-८ आठवड्यांत त्याची लक्षणे कमी होऊ लागतात. परंतु या संपूर्ण प्रक्रियेला साधारणतः एक वर्षाचा कालावधी लागतो. त्यानंतर, तुमचे डॉक्टर तुमची तपासणी करून तुमची औषधे थांबवू शकतात. औषधे बंद केल्यानंतर हार्मोन्सचे प्रमाण संतुलित ठेवण्यासाठी नियमित तपासणी करावी.

सूचना – थायरॉईड उपचार हा रुग्णाची स्थिती यावर अवलंबून असतो. येथे आम्ही तुम्हाला थायरॉईड उपचार बद्दल माहिती देणार आहोत. लक्षात ठेवा की, कोणत्या रुग्णाचा उपचार कसा करावा. हे केवळ डॉक्टरच चांगले सांगू शकतात.

• हायपोथायरॉईड – यावर औषधोपचार केला जाऊ शकतो. औषध घेतल्याने शरीराला आवश्यक हार्मोन्स मिळतात. यामध्ये, डॉक्टर सिंथेटिक थायरॉईड हार्मोन T4 घेण्याची सल्ला देतात, ज्यामुळे शरीरात हार्मोन्सचे उत्पादन सुरू होऊ शकते. हेच कारण आहे की काही रुग्णांना हायपोथायरॉईडीझमची लक्षणे आढळल्यास हे औषध आयुष्यभर घ्यावे लागते.

• हायपरथायरॉईड – डॉक्टर थायरॉईड रोगाची लक्षणे आणि कारणांवर हायपरथायरॉईडीझमवर उपचार करू शकतात. हे उपचार खालीलप्रमाणे असू शकतात:

१) अँटीथायरॉईड – डॉक्टर अँटीथायरॉईड औषध देऊ शकतात, ज्यामुळे थायरॉईड ग्रंथी नवीन हार्मोन्स तयार करणे थांबवू शकते.

२) बीटा-ब्लॉकर औषध – हे घेतल्याने शरीरावरील थायरॉईड हार्मोनचा प्रभाव थांबू शकतो. तसेच औषध हृदय गती सामान्य करू शकते. याशिवाय, इतर उपचारांचा प्रभाव सुरू होईपर्यंत हे औषध इतर लक्षणांचा प्रभाव कमी करू शकते. एक विशेष गोष्ट म्हणजे या औषधाच्या वापराने आवश्यक थायरॉईड हार्मोन चे उत्पादन कमी होत नाही.

• रेडिओआयोडीन – हे उपचार थायरॉईड हार्मोन बनवणाऱ्या थायरॉईड पेशी नष्ट करू शकतात, परंतु यामुळे हायपोथायरॉईडीझम होऊ शकतो.

• शस्त्रक्रिया – रुग्णाला गिळण्यास किंवा श्वास घेण्यास त्रास होत असल्यास शस्त्रक्रियेची आवश्यकता असू शकते. शस्त्रक्रियेमध्ये थायरॉईडचा काही भाग किंवा संपूर्ण भाग काढून टाकला जाऊ शकतो. अशा परिस्थितीत कायमस्वरूपी हायपोथायरॉईडीझम होण्याची शक्यता असते.

• थायरॉइडायटिस – दररोज 20 मिलीग्राम प्रेडनिसोलोन (प्रेडनिसोलोन-एक स्टिरॉइड औषध) घेतल्याने थायरॉइडाइटिसचा प्रभाव काही प्रमाणात कमी होऊ शकतो.

• गोइटर – थायरॉईड ग्रंथी योग्यरित्या कार्य करत नसल्यास, त्याला कोणत्याही उपचारांची आवश्यकता नसते. काही वेळाने ते स्वतःच बरे होऊ शकते. त्याच वेळी, उपचार केले तरीही, डॉक्टर असे औषध देऊ शकतात, ज्यामुळे थायरॉईड ग्रंथीचा आकार सामान्य होऊ शकतो. केवळ काही गंभीर प्रकरणांमध्ये शस्त्रक्रिया आवश्यक असू शकते.

योगा थायरॉईड उपचार

थायरॉईड वर उपचार करण्यासाठी तुम्ही योग देखील करू शकता.

• प्राणायाम आणि ध्यान नियमित करावे.
• सूर्यनमस्कार करावे.
• पवनमुक्तासन करावे.
• हलासना करावे.
• भुजंगासन करावे.
• सर्वांगासन करावे.
• मत्स्यासन करावे.
• उस्त्रासन करावे.

---

थायरॉईड बद्दल नेहमी विचारले जाणारे प्रश्न (FAQ’s)

Q.1- थायरॉईड रोग बरा होऊ शकतो का?
Ans.- थायरॉईडची समस्या पूर्णपणे बरी होऊ शकत नाही. परंतु, योग्य आहार आणि औषधांच्या मदतीने यावर नियंत्रण ठेवता येते.

Q.2- थायरॉईड आजार बरे होण्यासाठी किती वेळ लागतो?
Ans.- हे पूर्णपणे थायरॉईडच्या स्थितीवर आणि उपचाराच्या प्रकारावर अवलंबून असते. थायरॉईड औषधांनी बरे होण्यास आठवडे किंवा महिने लागू शकतात, परंतु शस्त्रक्रियेने तो काही दिवसांत बरा होऊ शकतो. तसेच तुमच्यासाठी कोणता उपचार योग्य आहे हे तपासणीनंतर डॉक्टर ठरवतात.

Q.3- थायरॉईडमध्ये गरम पाणी प्यावे का?
Ans.- थायरॉईडमध्ये कोमट पाणी पिण्याचा सल्ला दिला जातो, कारण कोमट पाणी शरीर डिटॉक्स करते.

Q.4- थायरॉईडमध्ये दूध प्यावे का?
Ans.- थायरॉईडचा त्रास असलेल्या रुग्णांसाठी दूध फायदेशीर आहे, म्हणून थायरॉईडमध्ये दूध पिऊ शकता.

Q.5- थायरॉईडमध्ये चहा प्यावा का?
Ans.- थायरॉईडचा त्रास असलेल्या रुग्णाने चहा किंवा कॉफीचे सेवन करू नये, कारण त्यामुळे थायरॉईडच्या समस्या अजून वाढू शकतात.

Q.6- स्त्रियांमध्ये थायरॉईडची लक्षणे काय आहेत?
Ans.- थकवा, अशक्तपणा आणि वजन वाढणे किंवा कमी होणे ही सामान्य लक्षणे स्त्रियांमध्ये थायरॉईडची असू शकतात.

Q.7- थायरॉईड कर्करोग (कॅन्सर) म्हणजे काय?
Ans.- थायरॉईड कर्करोग म्हणजे थायरॉईड ग्रंथीच्या ऊतींमधील कर्करोगाच्या पेशींची वाढ म्हणजेच थायरॉईड कॅन्सर होय.

Q.8- थायरॉईड चा कोणता प्रकार जास्त धोकादायक आहे?
Ans.- हायपरथायरॉईडीझम हा हायपोथायरॉईडीझमपेक्षा जास्त धोकादायक आहे.

Q.9- गर्भधारणेदरम्यान हायपोथायरॉईडीझमचा उपचार कसा करावा?
Ans.- गर्भधारणेदरम्यान स्त्रियांमध्ये थायरॉईडची लक्षणे दिसल्यास आणि हायपोथायरॉईडीझमची पुष्टी झाल्यास, डॉक्टर हार्मोनच्या गोळ्या घेण्यास सुचवू शकतात. त्यामुळे या समस्येवर नियंत्रण ठेवण्यास मदत होऊ शकते.

Q.10- थायरॉईडमुळे केस गळतात का?
Ans.- होय, हायपोथायरॉईडच्या समस्येत केस गळणे दिसू शकते.

थायरॉईड ची लक्षणे हे आर्टिकल तुम्हाला कसे वाटले. आम्हाला कंमेंट करून नक्की कळवा. अश्याच छान छान माहितीसाठी माहिती लेक ला अवश्य भेट देत राहा..!

• सागर राऊत

---

संदर्भ-

• medlineplus.gov
• stylecraze.com

---

( महत्वाची सूचना – हे आर्टिकल तुम्हाला थायरॉईड बद्दल माहिती देणे असल्याकारणाने थायरॉईड आजार झाल्यास आपल्या डॉक्टरांचा सल्ला घेणे महत्वाचा आहे. इंटरनेट वर अश्या प्रकारचे बरेच आर्टिकल तुम्हाला वाचायला मिळतील, परंतु कुठल्याही आर्टिकल पेक्ष्या डॉक्टरांचा सल्ला हा खूप महत्वाचा असतो. माहिती लेक टीम सुद्धा तुम्हाला डॉक्टरांचाच अभिप्राय घ्यावा असे सुचवेल.

🔴 माहिती लेक (MahitiLake) वरील आर्टिकल कॉपी-पेस्ट करून स्वतःच्या वेबसाईटवर टाकण्यास सक्त मनाई आहे. याचे उल्लंघन केल्याचे आढळल्यास कायदेशीर कॉपीराईट (DMCA) कायद्यानुसार कारवाई करण्यात येईल.