क्षयरोग लक्षणे, उपचार आणि आहार (टीबी सविस्तर माहिती)

TB in marathi

tb symptoms in marathi

क्षय रोग म्हणजे काय? (TB information in marathi)

क्षयरोग (TB) हा एक संसर्गजन्य रोग आहे. जो ट्यूबरक्‍युलोसिस जीवाणूमुळे होतो. क्षयरोगास इंग्रजीमध्ये टीबी T.B. (Tuberculosis) असे म्हणतात. या आजाराचा सर्वात सामान्य परिणाम फुफ्फुसांवर होतो. फुफ्फुसांव्यतिरिक्त मेंदूत, गर्भाशय, तोंड, यकृत, मूत्रपिंड, घसा इत्यादींमध्ये टी.बी. (क्षयरोग) होऊ शकतो.

फुफ्फुसांमध्ये होणाऱ्या क्षयरोगास पल्मोनरी म्हणतात आणि शरीरातील अंगांना होणार क्षयरोगास एक्सट्रा पल्मोनरी असे म्हणतात. क्षयरोग, हा आजार हवेच्या माध्यमातून एका व्यक्तीकडून दुसऱ्या व्यक्तीला प्रसारित होतो.

क्षयरोग (TB) रोग अनेक नावांनी ओळखला जातो. बरेच लोक याला टीबी म्हणतात, काही लोक क्षयरोग तर काही यक्ष्मा असे म्हणतात. जगामध्ये २४ मार्च हा विश्व क्षयरोग दिवस मानला जातो.

क्षयरोगाच्या पेशंटला खोकला आणि शिंका येताना, तोंडातून आणि नाकातून निघणारे बारीक बारीक थेंब हा आजार पसरवतो. फुफ्फुसांव्यतिरिक्त कोणताही क्षयरोग एकापासून दुसर्‍यात पसरत नाही.

हे जीवाणू शरीरात रक्त आणि ऑक्सिजन असलेल्या भागांमध्ये वाढतात. म्हणून क्षयरोग मुख्यतः फुफ्फुसांमध्ये होतो, या कारणास्तव, त्याला पल्मोनरी टीबी (Pulmonary T.B.) देखील म्हणतात.

क्षयरोग धोकादायक आहे, कारण शरीराचा ज्या भागाला क्षयरोग झाला आणि जर योग्यप्रकारे उपचार न केल्यास तो भाग निरुपयोगी होतो. हा एक प्राणघातक रोग आहे. दरवर्षी टीबीच्या आजारामुळे बर्‍याच लोकांचा मृत्यू होतो. क्षयरोगाचे प्रमाण लहान मुलांपेक्षा प्रौढां मध्ये जास्त आढळून येते.

क्षयरोग लक्षणे (TB symptoms in marathi)

खालील दिलेली लक्षणे क्षयरोग रूग्णात सहसा आढळून येतात.

• खोकला येणे

क्षयरोगामुळे फुफ्फुसांवर सर्वाधिक परिणाम होतो, म्हणून क्षयरोगाचे प्रारंभिक लक्षण म्हणजे खोकला. सुरुवातीला कोरडा खोकला येतो, परंतु नंतर खोकल्या सोबत बेळका आणि रक्त देखील येऊ लागत. जर आपल्याला दोन आठवड्यांपेक्षा जास्त काळ खोकला असेल, तर आपल्याला क्षयरोगाची चाचणी करणे आवश्यक आहे.

• थकावट येणे

क्षयरोग असल्यास आजाराशी लढण्याची क्षमता कमी होते. ज्यामुळे क्षयरोगी रुग्णाची शक्ती कमी होऊ लागते. रुग्णाने कमी काम केले असता त्याला थकवा येतो.

• घाम येणे

घाम येणे हे क्षयरोगाचे लक्षण आहे. रात्री झोपताना रुग्णाला घाम फुटतो. थंडीचा कालावधी असला तरी क्षयरोग झाल्यास रात्रीच्या वेळेला घाम येतो.

• ताप येणे

ज्या लोकांना क्षयरोग आहे, त्यांना सतत ताप येतो. सुरुवातीला, निम्न-दर्जाचा ताप कायम राहतो, परंतु संसर्ग पसरल्यानंतर, ताप तीव्र होत जातो.

• श्वास घेण्यास त्रास होणे

जेव्हा आपल्याला क्षयरोग होतो. तेव्हा खोकला येतो, ज्यामुळे श्वास घेण्यात अडचण येते. जास्त खोकल्यामुळे श्वासोच्छ्वास करण्यास खूप त्रास होतो.

• खोकलतांना रक्त येणे

क्षयरोग झाल्यास जास्त प्रमाणात खोकला येतो, खोकल्याचे प्रमाण वाढल्यास, खोकलतांना रक्त येते.

• वजन कमी होणे

क्षयरोग झाल्या नंतर वजन कमी होणे. जेवण सुरळीत चालू असून देखील वजन कमी होणे, सुरूच राहत. त्याचबरोबर टीबीच्या पेशंटला अन्नाची आवड कमी होऊ लागते.

• पोट दुखणे व संडास लागणे

क्षयरोग झाल्यास संडास लागणे, तसेच पोट दुखणे चालू होऊ शकते.

क्षयरोगाची कारणे

क्षयरोग हा मायकोबॅक्टीरियम ट्यूबरक्‍युलोसिस (Mycobacterium tuberculosis) नावाच्या जीवाणूमुळे होतो.

क्षयरोगाचे बॅक्टेरिया संक्रमित रूग्णांद्वारे हवेत पसरतात आणि निरोगी व्यक्तीच्या श्वसन मार्गाने आत जातात.

जेव्हा क्षयरोगाने पीडित असलेला व्यक्ती खोकलतो, शिंकतो, थुंकतो. तेव्हा त्यांच्या तोंडा वाटे संसर्गजन्य एरोसोल थेंब बाहेर पडतात. एक शिंक सुमारे ४०,००० एरोसोल थेंब सोडू शकते. या थेंबांमुळे रोगाचा फैलाव होण्याची बरीच शक्यता आहे.

टीबीचा आजार प्रामुख्याने अशा लोकांमध्ये होतो. ज्यांना खालील समस्या आहेत. चला तर बघूया अश्या कुठल्या समस्या आहे. ज्याकारणाने अश्या व्यक्तींना लवकर क्षयरोग (टी.बी) ची लागण होते.

• रोगप्रतिकार शक्ती ची कमतरता असलेली व्यक्ती – असे म्हटले जाते की, एखाद्या व्यक्तीची रोगप्रतिकार शक्ती (Immunity Power) खूप महत्वाची असते, कारण ती रोगांविरूद्ध लढायला सक्षम असते. रोगप्रतिकार शक्ती चांगली असल्याकारणाने आजार होण्याचे प्रमाण कमी होते. या कारणास्तव, रोगप्रतिकार शक्ती कमी असलेल्या व्यक्तीमध्ये टी.बी. रोग होण्याची शक्यता जास्त असते.

• मधुमेह असलेली व्यक्ती – जर एखाद्या व्यक्तीस मधुमेह असेल, तर त्याला क्षयरोग रोग होण्याची शक्यता जास्त असते. म्हणूनच, मधुमेहाने ग्रस्त असलेल्या व्यक्तीने आपल्या आरोग्याची विशेष काळजी घ्यावी आणि त्या व्यक्तीने संपूर्ण उपचार केले पाहिजेत. जेणेकरून त्याला कोणतीही गंभीर समस्या उद्भवू नये.

• किडनी चा आजार असलेली व्यक्ती – बर्‍याचदा असेही आढळून आले आहे की, किडनीच्या आजाराने ग्रस्त अशा लोकांमध्ये टीबी रोग जास्त प्रमाणात आढळतो. या कारणास्तव, अशा लोकांना त्यांच्या मूत्रपिंडाच्या आजाराचा योग्य प्रकारे उपचार करावा.

• कोणत्याही प्रकारच्या संसर्गाचा संपर्कात असलेली व्यक्ती – असे बरेच रोग आहेत जे मुख्यत: एखाद्या प्रकारच्या संसर्गाच्या संपर्कात आल्यामुळे होतात. यामध्ये क्षयरोगाचा समावेश आहे, हा आजार अशा लोकांना होतो. ज्यांना एड्स किंवा इतर कोणत्याही संसर्ग झालेला असतो.

क्षयरोग चे प्रकार (टीबी चे प्रकार Marathi)

१) अ‍ॅक्टिव्ह क्षयरोग (Active TB)
२) पल्मोनरी क्षयरोग (Pulmonary TB)
३) एक्सट्रा पल्मोनरी क्षयरोग (Extra Pulmonary TB)
४) लेटेंट क्षयरोग (Latent TB)

१) अ‍ॅक्टिव्ह क्षयरोग (Active TB)

अ‍ॅक्टिव्ह क्षयरोग मध्ये, क्षयरोग चे जीवाणू शरीरात विकसित होतात आणि क्षयरोग आजाराची सर्व लक्षणे दिसतात. हे संक्रमित व्यक्तीपासून निरोगी व्यक्तीपर्यंत सहज पसरते.

२) पल्मोनरी क्षयरोग (Pulmonary TB)

पल्मोनरी क्षयरोग हा क्षयरोग चा प्राथमिक प्रकार आहे, जो फुफ्फुसांवर परिणाम करतो. ज्या बद्दल आपण वर माहिती घेतलेली आहे.

३) एक्सट्रा पल्मोनरी क्षयरोग (Extra Pulmonary TB)

हा रोग फुफ्फुसातून इतरत्र होतो, जसे की, हाडे, मूत्रपिंड आणि लिम्फनोड्स (Lymphnodes) इत्यादी ठिकाणी हा क्षयरोग उद्भवू शकतो.

४) लेटेंट क्षयरोग (Latent TB)

लेटेंट क्षयरोग मध्ये, जीवाणू शरीरात सुप्त राहतात, कारण शरीराची रोगप्रतिकारक शक्ती ती सक्रिय होऊ देत नाही. यात क्षयरोगाची लक्षणे दिसत नाहीत. या अवस्थेत, हा रोग एकापासून दुसर्‍यापर्यंत पसरत नाही, परंतु भविष्यात तो सक्रिय होऊ शकतो आणि आजार बनू शकतो.

टी.बी. (क्षयरोग) झाल्यास होणारे इतर रोग

क्षयरोग लक्षणे व उपचार

टीबी ची गाठ

आपण कोणत्याही आजाराकडे दुर्लक्ष करू नये. कारण ते काळाच्या ओघात जीवघेणे रूप घेऊ शकते. हे क्षयरोगास देखील लागू होते, जर एखाद्या व्यक्तीने योग्य वेळी क्षयरोगा चा उपचार केला नाही तर, ते मृत्यूचे कारण होऊ शकते.

• पाठदुखी होणे (पाठीचा कणा दुखणे)

हे क्षयरोगाचे मुख्य लक्षण आहे. ज्यामध्ये एखाद्या व्यक्तीला पाठीचा त्रास होतो. तथापि, ही समस्या व्यायामाद्वारे बरे केली जाऊ शकते, परंतु ही प्रदीर्घकाळ राहिल्यास त्यासाठी पाठीच्या कण्यावरील शस्त्रक्रिया करणे आवश्यक आहे.

• यकृत आणि मूत्रपिंडातील समस्या होणे

कधीकधी क्षयरोगामुळे एखाद्या व्यक्तीला यकृत किंवा मूत्रपिंडाचा त्रास देखील होतो.
जरी, त्यांच्यावर उपचार करणे शक्य आहे, परंतु तरीही ते हानिकारक आहे.

• ऊतींवर (टिशु) सुजन येणे

काहीवेळा क्षयरोग काही प्रकरणांमध्ये हृदयाच्या आसपासच्या ऊतींवर परिणाम करतो. यामुळे ऊतक फुगतात आणि त्यामध्ये द्रव जमा होऊ लागतो. यामुळे, हृदय ची पंप करण्याची क्षमता प्रभावित होऊ लागते. ही एक जीवघेणी परिस्थिती आहे.

• मेम्ब्रेन मध्ये सूजन येणे

तज्ञांच्या मते टीबीमुळे एखाद्या व्यक्तीच्या मेंदूतही परिणाम होतो. जेव्हा टी.बी. चा बराच काळ उपचार केला जात नाही, तेव्हा यामुळे मेम्ब्रेन वर सूजन येते आणि त्यामुळे मेंदूच्या रक्तवाहिन्यास फुटण्याचा धोकाही वाढतो.

• मृत्यू होणे

क्षयरोगाचा हा सर्वात मोठा धोका आहे. जेव्हा क्षयरोग शेवटच्या टप्प्यावर पोहोचते, तेव्हा अशा परिस्थितीत उपचारांचा कोणताही परिणाम होत नाही. त्यामुळे क्षयरोग लोकांच्या मृत्यूचे कारण बनते.

टी.बी. चा उपचार कसा केला जाऊ शकतो? (tb treatment in marathi)

• रक्त तपासणी करणे – क्षयरोगावर उपचार करण्याचा हा सर्वात सोपा मार्ग आहे, ज्यामध्ये एखाद्या व्यक्तीची रक्त तपासणी केली जाते. या चाचणीद्वारे एखाद्या व्यक्तीच्या शरीरात टीबी कोणत्या पातळीवर वाढला आहे हे कळते.

• क्ष-किरण (एक्स-रे) करणे – बर्‍याच वेळा क्ष-किरणांद्वारे क्षयरोगाचा उपचार देखील केला जातो. अशा परिस्थितीत त्या व्यक्तीच्या छातीचा एक्स-रे केला जातो आणि क्षयरोगामुळे त्याची छाती किती खराब झाली आहे हे कळते.

• औषधे घेणे – बर्‍याचदा डॉक्टर टी.बी. च्या उपचारांसाठी त्या व्यक्तीला काही औषधे देतात. ही औषधे मानवी शरीरातील क्षयरोग टिशू नष्ट करण्यास मदत करतात. त्यामुळे, क्षयरोग शरीराच्या इतर भागात पसरत नाही.

• आयुर्वेदिक उपचार – सध्या आयुर्वेदिक उपचार खूप लोकप्रिय होत आहे, कारण बर्‍याच आजारांवर आयुर्वेदिक उपचार करने हा प्रभावी भूमिका बजावतो. या कारणास्तव, टी.बी. ग्रस्त व्यक्ती हा आजार बरा करण्यासाठी आयुर्वेदिक पध्दत अवलंबू शकतो.

• होमिओपॅथिक उपचार – होमिओपॅथिक बद्दल लोकांची विश्वसनीयता खूप वाढत चाललेली आहे. लोक अ‍ॅलोपॅथिक ऐवजी होमिओपॅथिक निवडणे जास्त पसंत करत आहे. कारण त्याचे धोके खूप कमी आहेत. म्हणून, क्षयरोग ग्रस्त व्यक्ती होमिओपॅथिकद्वारे त्याचे उपचार घेऊ शकते.

क्षयरोगाचा प्रतिबंध कसा होऊ शकतो?

क्षयरोग हे जगातील मृत्यूचे तिसरे मोठे कारण आहे, तसेच क्षयरोगाच्या रुग्णांना बर्‍याच समस्यांचा सामना करावा लागतो. परंतु, असे असूनही, चांगली बाब आहे की, जर लोकांनी थोडी खबरदारी घेतली, तर ते क्षयरोग होण्याची शक्यता बर्‍याच प्रमाणात कमी करू शकतात.

• खोकलतांना किंवा शिंकताना रुमाल किंवा टिशू पेपर चा वापर करा – वर सांगितल्याप्रमाणे क्षयरोग संक्रमणामुळे होतो. या कारणास्तव, खोकताना किंवा शिंकताना सर्वानी रुमाल किंवा टिशू पेपर चा वापर केला पाहिजे. जेणेकरून त्यांच्या नाकातून विषाणू इतर कोणत्याही व्यक्तीपर्यंत पोहोचू नये आणि त्यांना कोणताही आजार होऊ नये.

• खोकला किंवा शिंकल्या नंतर हात चांगले धुवावेत – जर आपले हात स्वच्छ नसेल, तर आपण आजारी पडू शकतो. म्हणून, आपण सर्वांनी आपले हात स्वच्छ ठेवले पाहिजेत आणि जेवणाच्या आधी आपले हात चांगले धुतले पाहिजे. जेणेकरुन हाता वाटे आपल्याला संसर्ग होणार नाही.

• सर्व लसी वेळोवेळी घेतल्या पाहिजेत – कारण सध्या बर्‍याच रोगांचे प्रसार होत आहेत, परंतु दिलासा देणारी गोष्ट म्हणजे, या सर्व आजारांवर बरीच लसी आहेत, ज्यामुळे लोक आजारी पडण्यापासून वाचू शकतात. सर्व लोकांना वेळोवेळी लस घ्याव्यात. जेणेकरून त्यांची प्रतिकारशक्ती सुधारेल व ते निरोगी राहतील.

• पौष्टिक अन्न खाणे – हे तर तुम्हाला माहिती असेलच कि, अन्नाचा आपल्या आरोग्यावर थेट परिणाम होतो. हे टी.बी. ला देखील लागू आहे, कारण अशा बर्‍याच प्रमाणात आढळून येते कि, क्षयरोग होणे हे अपौष्टिक आहाराचे कारण आहे. म्हणूनच, सर्वानी आपल्या अन्नाची विशेष काळजी घेतली पाहिजे आणि केवळ पौष्टिक आहाराचेच सेवन केले पाहिजे.

• डॉक्टरांच्या संपर्कात रहाणे – ही गोष्ट सर्व लोकांनी पाळली पाहिजे. जर एखाद्या व्यक्तीवर टी.बी. चा उपचार चालू असेल, तर तो पूर्णपणे निरोगी होईपर्यंत त्याने डॉक्टरांशी संपर्क साधला पाहिजे.

नेहमी विचारले जाणारे प्रश्न (FAQ’S)

प्रश्न १.- क्षयरोग जीवघेणा ठरू शकतो का?

उत्तर – होय, टीबीचा वेळीच उपचार न केल्यास ते गंभीर स्वरुपाचे रूप धारण करू शकते. यामुळे, तो व्यक्ती आपले आयुष्य देखील गमावू शकतो.

प्रश्न २.- क्षयरोगाची कारणे कोणती आहेत?

उत्तर- क्षयरोग मुख्यत: बॅक्टेरियामुळे होतो, पुरेसे अन्न न खाणे, एखाद्या प्रकारच्या आजाराने ग्रस्त असणे इत्यादी.

प्रश्न ३.- क्षयरोग ची चाचण्या कुठल्या आहे?

उत्तर – एक्स-रे, रक्त चाचणी इत्यादी प्रकारच्या बऱ्याच चाचण्या केल्या जाऊ शकतात.

प्रश्न ४.- आपण क्षयरोग असलेल्या व्यक्तीच्या आसपास आसपास राहू शकतो का?

उत्तर – क्षयरोग प्रामुख्याने जंतूने पसरतो हे लक्षात ठेवणे फार महत्वाचे आहे. अशा परिस्थितीत क्षयरोगाने ग्रस्त व्यक्ती संसर्गजन्य नसते, परंतु असे असूनही खोकताना किंवा शिंकताना अशा लोकांनी तोंडात रुमाल किंवा कापड लावावे जेणेकरुन हा आजार इतर लोकांमध्ये पसरू नये.

प्रश्न ५.- क्षयरोग असलेल्या व्यक्तीला उपचार न मिळाल्यामुळे काय होऊ शकते?

उत्तर – इतर कोणत्याही आजाराप्रमाणेच क्षयरोगाचा उपचार न करण्याचे परिणामही गंभीर असू शकतात. अशा परिस्थितीत, त्यापासून पीडित असलेल्या लोकांना पाठीचा कणा, फुफ्फुसांचा नाश, मूत्रपिंड किंवा यकृत समस्या इत्यादीसारख्या जोखीमांचा सामना करावा लागतो.

• सागर राऊत

---

( महत्वाची सूचना – हे आर्टिकल तुम्हाला क्षयरोग बद्दल माहिती देणे असल्याकारणाने या संबंधित उपचारासाठी आपल्या डॉक्टरांचा सल्ला घेणे महत्वाचा आहे. इंटरनेट वर अश्या प्रकारचे बरेच आर्टिकल तुम्हाला वाचायला मिळतील, परंतु कुठल्याही आर्टिकल पेक्ष्या डॉक्टरांचा सल्ला हा खूप महत्वाचा असतो. माहिती लेक टीम सुद्धा तुम्हाला डॉक्टरांचाच अभिप्राय घ्यावा असे सुचवेल.

🔴 माहिती लेक (MahitiLake) वरील आर्टिकल कॉपी-पेस्ट करून स्वतःच्या वेबसाईटवर टाकण्यास सक्त मनाई आहे. याचे उल्लंघन केल्याचे आढळल्यास कायदेशीर कॉपीराईट (DMCA) कायद्यानुसार कारवाई करण्यात येईल.

हे वाचलंत का? –

• गर्भधारणा झाली कसे ओळखावे?