कलौंजी म्हणजे काय? आणि त्यामागील इतिहास

कलौंजी म्हणजे काय? Kalonji in marathi

कलौंजी (Kalonji) हे एक प्रकारचे बियाणे आहे, ते काळ्या रंगाचे आहे. हे प्रामुख्याने दक्षिण-पश्चिम आशियामध्ये आढळते आणि बर्‍याच ठिकाणी याला काळी बियाणे देखील म्हटले जाते.
हे भारताव्यतिरिक्त बांगलादेश आणि पाकिस्तानमध्येही खाल्ले जाते. कलौंजी औषधात देखील वापरले जाते.

आपण कलौंजी हे भाजीपाला, कोशिंबीर, पुलाव आणि इतर बर्‍याच खाद्यपदार्थांमध्ये करू शकतो. भारतात लोणचे बनवण्यासाठी याचा मोठ्या प्रमाणात वापर केला जातो. तुम्हाला प्रश्न पडला असेल कि कलौंजी चा मराठी अर्थ काय?

कलौंजी ला मराठीत काळे तीळ (काळे बियाणे) असं म्हटलं जातं, तसेच इंग्रजीमध्ये ब्लॅक सीड (Black Seeds) अथवा नाइजेला सीड (Nigella Seeds) असंही म्हटलं जातं.

कलौंजी ची उपयुक्त गोष्ट म्हणजे त्यात लोह, सोडियम, पोटॅशियम, फायबर आणि बरेच खनिजे असतात. यात अमिनो ऍसिड देखील आहे याव्यतिरिक्त, हे शरीराला आवश्यक प्रथिने देखील प्रदान करतो. कलौंजी चे तेल देखील तयार केले जाते आणि ते बीज म्हणून देखील वापरले जाते. हे एक उत्तम अँटी-ऑक्सिडंट देखील मानले जाते. त्यामुळे कलौंजी हे शरीरासाठी उपयुक्त ठरते.

kalonji meaning in marathi / कलौंजी मराठी माहिती

nigella seeds in marathi

कलौंजी ची ओळख (kalonji plant in marathi)

कलौंजी ही एक रैननकुलैसी (Ranunculaceae ) कुटूंबाची झुडुपे वनस्पती आहे, ज्यांचे वनस्पति नाव “निजेला सेटाइवा” आहे, जे लॅटिन शब्द नीजर (म्हणजे काळा) या शब्दापासून बनलेले आहे. कलौंजी हे वनस्पती भारत, भूमध्य समुद्राच्या पूर्व किनारपट्टीवरील देश आणि उत्तर आफ्रिकेच्या देशांसह दक्षिण-पश्चिम आशियाई देशांमध्ये आढळते.

ही एक वार्षिक उगवणारी वनस्पती आहे. जी २० ते ३० सेंटीमीटरपर्यंत वाढते. जिचे पान लांबसर आणि पातळ स्वरूपाचे दिसतात या वनस्पतीला ५ ते १० मऊ पांढऱ्या रंगाची किंवा हलक्या निळ्या पाकळ्या असलेली लांब देठाची फुले येतात.

त्याचे फळ मोठे आणि बॉल च्या आकाराचे असते, ज्यामध्ये काळा रंगाचा त्रिकोणी आकाराचा, ३ मिमी लांबीचा बियांनी भरलेल्या ३ ते ७ पेशी असलेली लांब, पृष्ठभाग असतो.

कलौंजी चा मराठी अर्थ काय? (कलौंजी ला विविध भाषेतील नावे)

• मराठी – कलौंजी जीरें, काळे जिरे, काळे बियाणे.
• हिन्दी – कालाजीरा, कलवंजी, कलौंजी, मंगरैल.
• इंग्रजी – नाईजैला, ब्लॅक सीड
• संस्कृत – पृथु, उपकुञ्चिका, पृथ्वीका, स्थूलजीरक, कालिका, कालाजाजी
• कोंकणी – करीजीरे
• गुजराती – कलौंजी जीरु
• तमिल – करूँजीरागम
• तैलुगु – नुल्लाजीलकारा
• बंगाली – मोटा कालीजीरे, कृष्णजीरा
• पंजाबी – कालवन्जी
• मलयालम – करूँचीरगम
• उर्दू – कलोंजी

कलौंजी चा इतिहास

कलौंजीचा इतिहास खूप जुना आहे. इजिप्शियन इतिहासकार आणि पुरातत्वशास्त्रज्ञांचा असा विश्वास आहे की, कलौंजी पहिल्यांदा इजिप्तमधील तूतन्खामन च्या थडग्यात (मकबरा) सापडले. ३०० वर्षांपूर्वी इजिप्शियन (मिस्र) राज्यकर्त्यांच्या पुतळ्यांसह किंवा मम्मि (mummy) मध्ये ठेवलेली ही मरणोत्तर (मेल्यानंतर) आवश्यक सामग्री होती.

फिरोजच्या चिकित्सकांनी सर्दी, डोकेदुखी, दातदुखी, संसर्ग, एलर्जी इत्यासारख्या आजारांच्या उपचारांमध्ये कलौंजीचा वापर केला. कलौंजी तेल हे महिलांचे आवडते सौंदर्यप्रसाधन मानले जात असे. इजिप्तची सुंदर, रहस्यमय आणि वादग्रस्त राणी क्लियोपेट्राचे सौंदऱ्यांचे रहस्य हे कलौंजी च्या तेलाने बनविलेले सौंदर्यप्रसाधने होते.

खूप शतकापासून कलौंजी हे एक मसाला आणि औषध म्हणून आशिया, उत्तर आफ्रिका आणि अरब देशांमध्ये वापरली जात आहे. आयुर्वेद आणि जुन्या ख्रिश्चन ग्रंथात त्याचे वर्णन केले आहे. ईस्टनच्या बायबल शब्दकोशात हिब्रू शब्दाचा अर्थ कलौंजी असा केलेला आहे.

पहिल्या शतकामध्ये, दीस्कोरेडीज नावाच्या ग्रीक चिकित्सकाने सर्दी, डोकेदुखी आणि पोटाच्या जंतांवर उपचार करण्यासाठी कलौंजी चा वापर केलेला आहे.

कलौंजी मधील पौष्टिक घटक

kalonji seeds in marathi | nigella sativa in homeopathy

black seed in marathi

कलौंजी चे फायदे (Benefits Of Kalonji In Marathi)

1) वजन कमी करण्यास मदत होते

कलौंजी बी हे अनेक समस्यांमध्ये हर्बल औषध म्हणून काम करतो. यामध्ये एंटी-ओबेसिटी प्रभाव आहे, जो कि शरीराचे वजन, बॉडी मास इंडेक्स (Body Mass Index) आणि कमरचा घेर कमी करू शकतो.

2) कर्करोगापासून संरक्षण करतो

ऑक्सिडेटिव्ह ताण आणि मुक्त रॅडिकल्समुळे कर्करोगासह अनेक समस्या उद्भवू शकतात. कलौंजी मध्ये अँटीऑक्सिडेंट गुणधर्म आहेत, ज्यामुळे ऑक्सिडेटिव्ह तणाव आणि मुक्त रॅडिकल्सची समस्या कमी होऊ शकते. या व्यतिरिक्त, एंटी कैंसर विरोधी प्रभाव देखील कलौंजी मध्ये आढळतो, जो शरीरात कर्करोग वाढण्यापासून रोखू शकतो.

3) रोग प्रतिकारशक्ती वाढते

कलौंजी हे रोगप्रतिकारक शक्ती मजबूत करण्यास मदत करू शकतात. वैज्ञानिक संशोधनानुसार कलौंजी बियाण्यामध्ये इम्युनोमोडायलेटरी आणि उपचारात्मक गुणधर्म असतात. हे गुणधर्म रोगप्रतिकार शक्ती मजबूत करण्यासाठी कार्य करू शकतात.

4) यकृत (लिवर) चे आरोग्य सुधारतो

प्रतिक्रियात्मक ऑक्सिजन प्रजाती आणि ऑक्सिडेटिव्ह तणाव बर्‍याच समस्यांसाठी जबाबदार असल्याचे ओळखले जाते, त्यातील एक यकृत दुखापत आहे. कलौंजीमध्ये थाईमोक्विनोन आणि अँटीऑक्सिडंट प्रभावची गुणधर्म आढळलेली आहे.

तसेच थायमोक्विनोन यकृत इजापासून बचाव करण्यासाठी कार्य करू शकते. त्याच वेळी,कलौंजी च्या अँटीऑक्सिडंट आणि विरोधी दाहक गुणधर्म यकृत च्या नुकसानापासून संरक्षण करू शकते. व त्याचे संरक्षणात्मक प्रभाव मुक्त रॅडिकल्स दूर करण्यात मदत करू शकतात.

5) मूत्रपिंड (किडनी) चे आरोग्य सुधारतो

कलौंजी मूत्रपिंडातील दगडांचा आकार कमी करण्यास मदत करतात. म्हणून, कलौंजी मूत्रपिंडासाठी फायदेशीर असे म्हटले जाऊ शकते. तसेच, यामध्ये अँटी-बॅक्टेरियाचे गुणधर्म देखील आहेत, जे बॅक्टेरियाच्या संसर्गापासून संरक्षण करू शकतात.

6) डोकेदुखी कमी करतो

डोकेदुखी वर सारखे सारखे औषध घेणे, हे शरीरासाठी खूप घातक ठरू शकते. डोकेदुखी वर तुम्ही कलौंजी च्या तेलाची मालिश करू शकता तेल मालिश तुमची डोकेदुखी लगेच पळून लावू शकते.

7) रक्तदाब नियंत्रित करतो

कलौंजी मध्ये अँटी-हायपरटेन्सिव्ह गुणधर्म आहेत, जे उच्च रक्तदाब नियंत्रित करण्यासाठी कार्य करू शकतात. आपल्या दैनंदिन आहारात कलौंजी चा समावेश केले असता त्यामुळे रक्तदाब नियंत्रित करण्यास खूप मदत मिळते.

8) त्वचा इनफेक्शन ला आळा घालता येतो

कलौंजी हे मुरुम, सोरायसिस, त्वचारोग, बर्न्स, त्वचेच्या जखम तसेच सुजाण सुधारू शकतात. कलौंजी मध्ये अँटीबैक्टीरियल, अँटीवायरल आणि अँटीफंगल गुणधर्म आहेत, जे जखमांचे उपचार, दाहक-विरोधी यासाठी उपयुक्त असतात. तसेच कलौंजी मुळे हानिकारक किटाणू आणि सूक्ष्म जीवांपासून तुमचे संरक्षण होते.

9) केस गळणे रोखण्यास मदत करतो

तुमचे खूप प्रमाणात केस गळत असल्यास किव्हा डोक्यामध्ये कोंडा झाला असल्यास, तुम्ही कलौंजी तेलाच्या वापराने केस गळतील काही प्रमाणात आळा घालू शकता.

10) मधुमेह नियंत्रणात ठेवतो

ज्यांना मधुमेह आहे, त्यांना आपल्या रक्तालीत साखरेचे प्रमाण नियंत्रणात ठेवावे लागतात. त्याकरिता त्यांना वेळेवर जेवण करणे, औषध घेणे, असा दिनक्रम ठेवावा लागतो. कलौंजी च्या सेवनाने मधुमेह नियंत्रणात ठेवता येतो, परंतु कलौंजी घेण्यापूर्वी डॉक्टरांना नक्कीच विचारलं पाहिजे.

कलौंजीच्या बियांचे दुष्परिणाम

कलौंजी बियाणे आकाराने लहान असू त्याचे आरोग्यासाठी फायदेशीर खूप प्रमाणात आहेत. कलौंजी बियाणे चे बरेच फायदे जाणून घेतल्यास आपण त्यास आपल्या आहारात नक्कीच सामील कराल, परंतु जास्त सेवन केल्यास त्यापासून नुकसान देखील आहेत.

• गर्भवती महिलांनी त्याचे सेवन टाळले पाहिजे.
• कलौंजीमध्ये थायमोक्विनोन आढळतो आणि त्याचे प्रमाण वाढल्यामुळे बर्‍याच वेळा रक्त गुठळ्या होतात. अशा परिस्थिती कलौंजी चे सेवन करू नये.
• जर एखाद्या व्यक्तीला पित्ताचा त्रास झाला असेल किंवा तो जास्त उष्णता सहन करू शकत नसेल, तर कलौंजी चे सेवन करू नये. याशिवाय पोटात जळजळ होत असलं तरी ते खाऊ नये.
• ज्या महिलांना उशीरा पीरियडची येण्याची समस्या आहे, त्यांनी कलौंजी चे सेवन करू नये.

कलौंजी बद्दल नेहमी विचारले जाणारे प्रश्न (FAQ’s)

Q.1 – कलौंजी चे साइड इफेक्ट काय आहे?

Ans – कलौंजीमध्ये थायमोक्विनोन आढळतो आणि त्याचे प्रमाण वाढल्यामुळे बर्‍याच वेळा रक्त गुठळ्या होतात तसेच गर्भवती महिलांनी त्याचे सेवन टाळावे, असे तज्ञांचे मत आहे, कारण ते कितपत सुरक्षित आहे. याचा कोणताही पुरावा आजपर्यंत मिळालेला नाही.
कलौंजीमध्ये थायमोक्विनोन आढळून आल्याचेही निदर्शनास आले आहे आणि त्याच्या वाढीमुळे कधीकधी रक्ताच्या गुठळ्या होतात.

Q.2 – कलौंजी खाण्याची योग्य पद्धत कोणती?

Ans – एका भांड्यात एका कलौंजीच्या बिया घ्या आणि त्यात लिंबाचा रस मिसळा, आता बिया दोन दिवस उन्हात वाळवा, त्यानंतर 8 ते 10 बिया दिवसातून दोनदा खावे, यामुळं आपल्याला फायदा होऊ शकतो.

Q.3 – कलौंजी कोणत्या रोगात उपयुक्त आहे?

Ans – कर्करोगापासून संरक्षण करतो, लिवर चे आरोग्य सुधारतो, वजन कमी करण्यास मदत करतो, किडनी चे आरोग्य सुधारतो, डोकेदुखी कमी करतो, रक्तदाब नियंत्रित करतो, त्वचा इनफेक्शन वर आळा घालतो तसेच मधुमेह नियंत्रणात ठेवतो.

Q.4 – सकाळी रिकाम्या पोटी कलौंजी खाल्ल्यास काय होते?

Ans – कलौंजी च्या बिया आणि मध रिकाम्या पोटी घेतल्याने अँटी ऍसिड चे काम करते. हे मळमळ, गोळा येणे, उलट्या, अतिसार किंवा बद्धकोष्ठता यासारखी लक्षणे कमी करण्यात मदत करू शकतात. याशिवाय ते कोलायटिस आणि पोटाच्या इतर गंभीर समस्या दूर करू शकतात.

Q.5 – कलौंजी टेस्टोस्टेरॉन वाढवते का?

Ans – कलोंजीमध्ये अनेक अत्यावश्यक अमीनो अॅसिड, जीवनसत्त्वे ए, बी आणि सी आणि खनिजे असतात. जी कि पुरुष प्रजनन क्षमता वाढवण्यासाठी जबाबदार असू शकतात. हे पुरुष हार्मोन टेस्टोस्टेरॉन वाढवते आणि शुक्राणू निर्मितीची प्रक्रिया देखील वाढवते.

Q.6 – पुरुषांमध्ये कोणते हार्मोन आढळतात?

Ans – टेस्टोस्टेरॉन हा एक हार्मोन आहे जो पुरुषांच्या अंडकोषांमध्ये तयार होतो. हे सामान्यतः पुरुषत्वाचे रूप म्हणून पाहिले जाते. हा हार्मोन थेट पुरुष आक्रमकता, चेहर्यावरील केस, स्नायू आणि लैंगिक क्षमतेशी संबंधित आहे. हा हार्मोन शारीरिक आणि मानसिक आरोग्यासाठी सर्व पुरुषांसाठी आवश्यक आहे.

Q.7 – कलौंजी खाल्ल्याने वजन कमी होण्यास मदत होते का?

Ans – मसाल्यांचे एक वैशिष्ट्य म्हणजे, ते जेवणाची चव वाढवण्यासाठीच नव्हे, तर आरोग्यासाठीही खूप फायदेशीर आहेत. या औषधी गुणधर्मांनी समृद्ध मसाल्यांपैकी कलौंजी एक आहे, जो वजन कमी करण्यासाठी खूप फायदेशीर आहे.

• सागर राऊत

संदर्भ –

• wikipedia.org
• NCBI

📢 महत्वाची सूचना – कलौंजी बद्दल चा हा लेख तुम्हाला माहिती पुरवण्याकरिता आहे. कलौंजी चे तुमच्या दैनंदिन जीवनात योग्य प्रमाणात वापर करण्याकरिता डॉक्टरांचा सल्ला घेणे गरजेचे आहे. डॉक्टर हे इंटरनेट वर मिळालेल्या कुठल्याही लेख पेक्षा तुम्हाला योग्य सल्ला देऊ शकतात..!
तुमचा अभिप्राय आम्हला नक्की कळवा !

माहिती लेक (MahitiLake) वरील आर्टिकल कॉपी-पेस्ट करून स्वतःच्या वेबसाईटवर टाकण्यास सक्त मनाई आहे. याचे उल्लंघन केल्याचे आढळल्यास कायदेशीर कॉपीराईट (DMCA) कायद्यानुसार कारवाई करण्यात येईल. धन्यवाद… 😊 )