फॉक्सटेल बाजरी म्हणजे काय ?
Foxtail millet in Marathi
फॉक्सटेल बाजरीला मराठी मध्ये ‘राळ’ असे म्हणतात. ही जगातील सर्वात जुनी बाजरी आहे, बाजरी, ज्वारी, मका आणि कोडो ही भारतात आढळणारी मुख्य बाजरी आहे. त्यांना भरड धान्य म्हणतात आणि ते परंपरेने मोठ्या प्रमाणात वापरले जातात.
कांग म्हणजे एक धान्य ज्याला फॉक्सटेल बाजरी असेही म्हणतात. हा चारा गवताचा एक प्रकार आहे. तुम्ही त्याला भरड धान्य असेही म्हणू शकता. या गवतामध्ये लहान गोल बिया असतात. ज्याचा रंग पिवळा असरो. या बियांची चव गोड आणि कडू असते.
हे नवीन प्रकारचे धान्य कुठून आले? हा प्रश्न तुमच्या मनात नक्कीच येत असेल की या धान्याबद्दल तुम्ही कधीच ऐकले नसेल! चला तर मग या विषयावरही प्रकाश टाकुया..,
फॉक्सटेल बाजरीचे मूळ
फॉक्सटेल बाजरी हे नवीन धान्य नाही. ईसापूर्व 2000 ते 1000 चिनी संस्कृतीत या धान्याची चिन्हे आढळून आली. हे चीनमध्ये उगम पावलेल्या सर्वात जुन्या पिकांपैकी एक आहे. एवढेच नाही, तर त्याला ‘इटालियन’ आणि ‘जर्मन मिलेट’ असेही म्हणतात.
बहुधा त्याची लागवड हळूहळू पश्चिम युरोप आणि आशियातील इतर भागात पसरली असावी. चीनमध्ये याला चायनीज बाजरी असे देखील म्हणतात. ही कॉर्निस गवताची प्रजाती आहे. जे उष्ण ऋतूमध्ये पिकवले जाते. कांगणीच्या बियांचा रंग प्रदेशानुसार बदलतो.
फॉक्सटेल ज्वारीची लागवड सध्या कुठे केली जाते?
सध्या फॉक्सटेल बाजरीची लागवड करणारे देश आहेत-
- चीन
- भारत
- रशिया
फॉक्सटेल बाजरीमध्ये आढळणारे पोषक घटक
फॉक्सटेल बाजरीमध्ये अनेक प्रकारचे पोषक घटक आढळतात, जे शरीर निरोगी ठेवण्याचे काम करतात. या भरड धान्यामध्ये तुम्हाला कोणते पोषक तत्व मिळू शकतात. याची माहिती येथे देत आहोत, त्यांची नावे पुढीलप्रमाणे आहेत-
- मॅग्नेशियम
- फायबर
- लोखंड (iron)
- फॉस्फरस
- कॅरोटीन
- प्रथिने
- कर्बोदके
- कॅल्शियम
- जीवनसत्त्वे
- रायबोफ्लेविन
- थायामिन
भारतातील इतर भाषांमध्ये आणि प्रदेशांमध्ये त्याचे नाव
- मराठी – कांग, गाय, राळ
- हिंदी – कांकुन, टांगुन, कांगनी
- बंगाली – कांगनी दाना, कौन, काकानी, कानिधान
- तमिळ – कवलाई, कंबनकोराई, काली, कूल
- तेलगू – कोरालू, कोरा
- पंजाबी – कांगनी
- गुजराती – कांग
फॉक्सटेल बाजरी खाण्याचे फायदे
- फॉक्सटेल बाजरी हे लहान मुले आणि गर्भवती महिलांसाठी चांगले अन्न आहे, कारण ते सहज पचते.
- फॉक्सटेल बाजरी सहज पचते, म्हणूनच ते अन्नाच्या स्वरूपात घेतल्यास पोटदुखीपासून आराम मिळतो.
- फॉक्सटेल बाजरी खाल्ल्याने लघवी करताना, होणारी जळजळ दूर होण्यास मदत होते.
- डायरियाच्या रुग्णांसाठी फॉक्सटेल बाजरी फायदेशीर आहे.
- या बाजरीत फायबरचे प्रमाण जास्त असते, म्हणूनच ते खाल्ल्याने बद्धकोष्ठता दूर होण्यास मदत होते.
- फॉक्सटेल बाजरीमध्ये प्रथिने आणि लोह भरपूर प्रमाणात असते, म्हणूनच ते खाल्ल्याने अशक्तपणा दूर होतो.
- संधिवात दूर करण्यासाठी फॉक्सटेल बाजरी फायदेशीर आहे.
- ही बाजरी भरड धान्याच्या श्रेणीत येते. यामध्ये फायबरचे प्रमाण जास्त असते. त्यामुळे ते खाल्ल्याने लठ्ठपणापासून मुक्ती मिळते.
- जळलेल्या जखमेवर फॉक्सटेल बाजरीची पेस्ट लावल्यास जळजळीत आराम मिळतो.
- फॉक्सटेल बाजरी ‘व्हिटॅमिन B3’ चा नैसर्गिक स्रोत आहे. व्हिटॅमिन B3 म्हणजेच नियासिन हे आपल्या शरीरासाठी आवश्यक पोषक आहे. आपल्या शरीरात या तत्वाची कमतरता असल्यास, आपल्याला अनेक आजार होऊ शकतात.
- दुसरीकडे, जर ते औषध म्हणून घेतले. तर त्याचे अनेक दुष्परिणाम होऊ शकतात. पण जर ते अन्न स्वरूपात घेतले तर ते टाळता येते.
- फॉक्सटेल बाजरीमध्ये अँटिऑक्सिडंट घटक असतात. जे फ्री रॅडिकल्सचा प्रभाव कमी करतात. ज्यामुळे निरोगी त्वचा प्राप्त होते.
- फॉक्सटेल बाजरीमध्ये केराटिन प्रोटीन असते. ज्यामुळे केसांशी संबंधित समस्या दूर होतात.
- फॉक्सटेल बाजरीमध्ये फायबरचे प्रमाण जास्त असल्याने, मधुमेह टाळणे शक्य आहे.
- फॉक्सटेल बाजरीमध्ये वनस्पती लिग्नान आढळते. ज्यामुळे कर्करोगापासून बचाव शक्य आहे.
- फॉक्सटेल बाजरीच्या नियमित आणि संतुलित सेवनाने सांधेदुखीची समस्या दूर होते. ज्यांना सांधेदुखी, सूज आहे त्यांनी फॉक्सटेल बाजरीचे सेवन केले पाहिजे.
- उच्च कोलेस्ट्रॉल कमी करण्यासाठी फॉक्सटेल बाजरी खूप फायदेशीर आहे. कोलेस्टेरॉल वाढणे हे हृदयविकाराचे प्रमुख कारण आहे. फॉक्सटेल बाजरी आपल्या शरीरातील कोलेस्टेरॉलची पातळी कमी करण्यास मदत करते.
- हे आपल्या शरीरातील खराब कोलेस्ट्रॉल (LDL Cholesterol) कमी करते. शरीरातील एलडीएल कोलेस्ट्रॉल बाहेर काढण्यासाठी फॉक्सटेल बाजरी खूप फायदेशीर आहे.
- फॉक्सटेल बाजरीमध्ये भरपूर फायबर असते. जे आपले पचन बरे करते. पोट साफ करण्यात फायबरचा मोठा वाटा असतो. तसेच आपली पचनक्रिया सुधारते. फॉक्सटेल बाजरी गॅस्ट्रिक अल्सरसारख्या समस्यांना प्रतिबंध करते आणि बद्धकोष्ठता दूर करते.
- फॉक्सटेल बाजरी वजन कमी करण्यासाठी खूप उपयुक्त आहे. त्याकरिता चयापचय योग्य असणे, खूप महत्वाचे आहे. फॉक्सटेल बाजरीमध्ये जास्त प्रमाणात फायबर (8 ग्रॅम/100 ग्रॅम) असते.
- हे चयापचय सुरळीतपणे कार्य करण्यास मदत करते. यामुळे प्रचंड ऊर्जा मिळते आणि आपली भूक कमी होते. ज्या लोकांना त्यांचे वजन कमी करायचे आहे. त्यांनी त्यांच्या आहारात फॉक्सटेल मिल्ट्सचा समावेश करावा.
- लहान मुले अनेकदा जेवायला नकार देतात. त्यामुळे त्यांचे पोषण अपूर्ण राहते. फॉक्सटेल बाजरीमध्ये फायबरसह कॅल्शियम आणि इतर अनेक जीवनसत्त्वे आणि खनिजे असतात. ज्यामुळे त्यांचे पोषण पूर्ण होते.
- मुलांच्या स्नायू आणि हाडे मजबूत करण्यासाठी, फॉक्सटेल बाजरी खायला दिली पाहिजे.
फॉक्सटेल बाजरी कशी वापरावी?
ज्यांना त्यांच्या आहारात फॉक्सटेल बाजरीचा समावेश करायचा आहे, त्यांनी ते कसे वापरावे याबद्दल आम्ही येथे माहिती देत आहोत, जी खालीलप्रमाणे आहे –
- उपमा बनवून खाऊ शकतो.
- उकळून खाऊ शकतो.
- हे भाज्यांमध्ये मिसळून खाल्ले जाते.
- त्याची खीर बनवून खाल्ली जाते.
- दलिया बनवून वापरता येते.
- ढोकळा बनवता येतो.
- दक्षिण भारतीय जेवणातही याचा वापर केला जातो.
- हे कॅसरोलमध्ये बनवता येते.
फॉक्सटेल बाजरीचे तोटे
जरी हे भरड धान्य आरोग्याच्या दृष्टीकोनातून कोणत्याही व्यक्तीसाठी खूप फायदेशीर आहे, परंतु तरीही काही नुकसान असू शकतात जसे की..
- जेंव्हा ते शिजवायचे असेल, तेंव्हा किमान चार ते पाच तास भिजत ठेवणे आवश्यक आहे. असे केले नाही तर पचायला जड जाते.
- ज्यांना थायरॉईड सारखा आजार आहे. त्यांनी याचा वापर करू नये.
- त्याचा जास्त वापर केल्यास शरीरात आयोडीनची कमतरता निर्माण होऊ शकते.
- नितीन वासूकर
हे वाचलंत का ? –
