नायजर बियांबद्द्ल सविस्तर माहिती। Niger Seed in Marathi

Niger in Marathi

नायजर बियांबद्द्ल सविस्तर माहिती

नायजर हे वैज्ञानिकदृष्ट्या (Guizotia) म्हणून ओळखले जाणारे, तेलबिया पीक आहे. जे Asteraceae कुटुंब आणि Guizotia वंशातील आहे.

नायजर सीड चा उगम इथिओपियामध्ये झाला. इथिओपियाच्या उच्च प्रदेशात 3000 बीसीपूर्वी हे पीक घेतले गेले होते. हे तेलबिया पीक म्हणून अजूनही घेतले जाते.

नायजर सीड हे पीक ख्रिश्चन काळापूर्वी व्यापार्‍यांनी भारतात आणले. आणि याच काळात ते पूर्व आफ्रिकेतील इतर देशांमध्ये पसरले. नायजर सीड हे इथिओपिया, भारत आणि नेपाळमध्ये मोठ्या प्रमाणावर घेतले जाते.

तसेच डोंगराळ, पूर्व आणि दक्षिण आफ्रिका, बांगलादेश, भूतान, पाकिस्तान आणि वेस्ट इंडिजच्या काही भागांमध्ये कमी प्रमाणात घेतले जाते.

हे वाचलंत का ? – * कोडो मिलेट शरीरासाठी उत्तम; जाणून घ्या.! * जेव्हा हवेचा बबल नसानं मध्ये प्रवेश करतो, तेव्हा काय घडत?

19व्या शतकात युरोपमध्ये याची लागवड केली गेली. युरोपमध्ये अजूनही अधूनमधून हि वनस्पती आढळते आणि युनायटेड स्टेट्समध्ये देखील कमी प्रमाणात आढळते.

या वनस्पतीला दिलेले सर्वात जुने नाव वर्बेसिना ओलिफेरा हे होते. नायजरसीड ला रामटील, इंगा बियाणे, नायगर, नायगर-सीड, ब्लॅकसीड, नॉग/नाग, तेल आणि रामटील तेल म्हणून ओळखले जाते.

---

नायजर सीड वनस्पती

नायजर सीड ला रामातिल म्हणूनही ओळखले जाते, ही एक ताठ, जाड, फांद्या असलेली वार्षिक औषधी वनस्पती आहे. जी खाद्यतेल आणि बियांसाठी उगवली जाते.

हि वनस्पती सरासरी 1.4 मीटर उंच असते. परंतु हि वनस्पती पर्यावरणाच्या प्रभावामुळे मोठ्या प्रमाणात बदलू शकते. आणि 2 मीटर पर्यंत उंचीवर पोहोचते.

हि वनस्पती सामान्यतः विविध वातावरणाशी जुळवून घेते. पूर्व आफ्रिका मधील थंड उष्णकटिबंधीय, भारतातील उष्ण उष्णकटिबंधीय आणि उपोष्णकटिबंधीय सखल प्रदेश तसेच, युरोप मधील समशीतोष्ण अश्या कोणत्याही वातावरणा मध्ये हे पीक घेतले जाते. आणि हे पीक जवळजवळ कोणत्याही मातीवर वाढते.

जो पर्यंत ते खडबडीत किंवा जास्त जड नसते. हे पीक सहसा खराब माती किंवा खराब सांस्कृतिक परिस्थितीत असलेल्या चिकणमातीवर पेरले जाते.

नायजर सीड पाणी साचलेली माती सहन करते. ती कोरडी माती किंवा पाणी साचलेल्या मातीवर तितकीच चांगली वाढ होते.

या परिस्थितीत एरेन्काइमस विकसित करण्याच्या क्षमतेमुळे नायजर मातीत खराब ऑक्सिजन पुरवठ्यासाठी अत्यंत प्रतिरोधक आहे.

---

खोड (Stem)

नायजरचे खोड साधारणपणे किंचित खडबडीत असते. आणि वनस्पती मध्यम ते चांगल्या फांद्यायुक्त असतात. नायजरचे देठ पोकळ असतात आणि सहज फुटतात.

प्रत्येक वनस्पतीच्या फांद्यांची संख्या पाच ते बारा पर्यंत असते आणि खूप दाट झाडे कमी फांद्या तयार करतात. देठाचा रंग गडद जांभळ्या व हलका हिरवा असतो. स्टेमचा पायथ्याशी व्यास सुमारे 1.5 सेमी असतो.

---

पाने

पाने खोडाच्या विरुद्ध बाजूंनी असतात.पाने 10 ते 20 सेमी लांब आणि 3 ते 5 सेमी रुंद असतात. पानांचा रंग हलका हिरवा ते गडद हिरवा असतो.

---

फुल

नायजरचे फूल पिवळे आणि क्वचित हिरवे असते.हे फुलाची रचना अशा प्रकारे आहे , हे दोन ते तीन कॅपिटल (डोके) एकत्र वाढतात. रिसेप्टॅकलचा आकार अर्धगोलाकार आहे, आणि 1-2 सेमी व्यासाचा आणि 0.5-0.8 सेमी उंच आहे.

रिसेप्टॅकल अघुलनशील ब्रॅक्ट्सच्या दोन ओळींनी वेढलेले आहे. कॅपिट्युलममध्ये अरुंद लंबवर्तुळाकार, ओबोव्हेट बीजांसह सहा ते आठ सुपीक मादी किरण फुलले असतात. कलंकाला सुमारे 2 मिमी लांब दोन वाकलेल्या फांद्या आहेत.

हर्माफ्रोडाईट डिस्क फ्लोरेट्स, विशेषत: 40-60 प्रति कॅपिटुलम, तीन वॉर्ल्समध्ये व्यवस्थित असतात. डिस्क फ्लोरेट्स पिवळ्या ते नारिंगी पिवळ्या अँथर्स असतात आणि कलंक दाट केसाळ असतात.

---

फळ

नायजरचे सीड चे तांत्रिकदृष्ट्या अचेन नावाचे फळ असते. हे फळ क्लब-आकाराचे, ओबोव्हॉइड आणि अरुंदपणे लांबलचक असते.

विशेषत: 3-6 मिमी लांब x 1.5-4 मिमी रुंद, 4-कोन असते. डोक्यावर सुमारे 40 फळे येतात. अचेन्स चकचकीत काळ्या रंगाचे असून वरच्या बाजूस आणि पायावर पांढर्‍या ते पिवळ्या खुणा असतात.

त्यांना कडक टेस्टा असतो. गर्भाचा रंग पांढरा असतो. बियाणे बर्‍यापैकी जाड आणि मोत्यासारखे कोट धारण करतात. हे बियाणे खराब न होता एक वर्षापर्यंत साठवले जाऊ शकतात.

नायजरच्या बियाण्यांपासून नायजर बियांचे तेल तयार केले जाते.हे तेल स्वयंपाक करण्यासाठी तसेच औषधी वापरासाठी खूप फायदेशीर असते. नायजर सीड तेला मध्ये सामान्यत: नटी चव आणि आनंददायी गंध असतो.

---

नायगर बियाणे तेलाची लागवड

नायजर वनस्पती इथिओपियाच्या उच्च प्रदेशात उगवले जातात . नायगर सीड तेलाची लागवड आफ्रिका, मेक्सिको, जर्मनी, ब्राझील, नेपाळ, भारत आणि इतर दक्षिण पूर्व आशियाई देशांमध्येकेली जाते.

नायगर सीडसाठी दरवर्षी मध्यम प्रमाणात पाऊस 1000 ते 1250 मिमी, तसेच यासाठी ओलसर मातीची वाढ आवश्यक असते.

नायजर सीड ची लागवड हलक्या काळ्या मातीत किंवा तपकिरी चिकणमाती असलेल्या जमिनीत योग्य खोलीत करावी.

हि लागवड जड, चांगला निचरा होणाऱ्या जमिनीत करावी,तसेच हि वनस्पती खडकाळ लॅटराइट जमिनीत चांगली वाढते. नायजर सीड ची मोठी झाडे अर्ध-सावलीत आणि पूर्ण सूर्यप्रकाशात वाढू शकतात.

---

पौष्टिक मूल्ये

नायजर बियांचे पीठ हे महत्त्वपूर्ण अमीनो ऍसिडचा चांगला स्रोत आहे. 1 ग्रॅम नायजर बियाण्यांच्या पिठात 0.054 ग्रॅम ट्रिप्टोफॅन, 0.237 ग्रॅम थ्रोनिन, 0.307 ग्रॅम आयसोल्युसीन, 0.388 ग्रॅम ल्युसीन, 0.294 ग्रॅम लायसिन, 0.1097 ग्रॅम मेसीन आणि 0.1097 ग्रॅम स्‍टाईन मिळते.

नाइजर बीज – पोषक प्रति 100 ग्राम
ऊर्जा	515 (कैलोरी)
नमी	4 gm
प्रोटीन	24 gm
फैट	39 gm
खनिज	5 gm
फाइबर	11gm
कार्बोहाइड्रेट	17 gm
कैल्शियम	300 mg
फास्फोरस	224 mg
लोहा	57 mg

---

नायजर सीड तेलाचे फायदे

नायजर सीड ही एक औषधी वनस्पती आहे. जी वार्षिक पीक म्हणून वाढते.हे पीक खाण्यायोग्य बियांसाठी उगवले जाते. या बियांचा आकार सूर्यफुलाच्या बियांसारखा असतो.नायजर वनस्पतीच्या बिया लहान आणि दिसायला काळ्या असतात.

नायजर सीड मध्ये प्रथिने आणि फॅटी ऍसिडस् भरपूर प्रमाणात आढळते. त्यात नियासिन, ओलेइक ऍसिड, कार्ब्स, प्रथिने, फायबर, स्टीरिक ऍसिड, रिबोफ्लेविन आणि ऍस्कॉर्बिक ऍसिड यांसारखे महत्त्वाचे पोषक घटक असतात.

तसेच यामध्ये लिनोलिक ऍसिडचा भरपूर प्रमाणात पुरवठा होतो. नायजर सीड चे तेल मीठ, मॅग्नेशियम, जस्त, कॅल्शियम, तांबे आणि पोटॅशियम यांसारख्या महत्त्वपूर्ण खनिजांमध्ये देखील आढळते.

1) हृदयाच्या चांगल्या आरोग्यासाठी मदत करते

नायजर सीड च्या तेलात ओमेगा ३ फॅटी अॅसिड आणि लिनोलिक अॅसिड जास्त प्रमाणात असते. हे तेल शरीरातील कोलेस्टेरॉलचे प्रमाण संतुलित ठेवण्यास मदत करते. तसेच नायजर सीड चे तेल हृदयरोग टाळण्यास, हृदयविकाराचा झटका आणि स्ट्रोकपासून संरक्षण करते.

2) योग्य झोप येण्यास मदत होते

नायजर सीड तेलामध्ये मॅग्नेशियम, पोटॅशियम आणि जस्त हि प्रमुख खनिजे आढळतात.हे खनिजे शरीरातील हार्मोनल पातळीवर परिणाम करू शकतात. ही खनिजे सर्कॅडियन लय स्थिर ठेवण्यास मदत करतात.

मॅग्नेशियम हे खनिजे शरीराला योग्य विश्रांतीसाठी आवश्यक असलेल्या न्यूरोट्रांसमीटर सोडण्यास प्रवृत्त करतात. नायजर तेल आणि खनिजे निद्रानाश किंवा झोपेतील तीव्र अस्वस्थतेवर उपचार करण्यासाठी फायदेशीर आहेत.

3) त्वचेची काळजी घेण्यास मदत होते

नायजर सीड तेलामध्ये अँटिऑक्सिडंट्स आढळते.हे अँटिऑक्सिडंट्स उपचार प्रक्रिया उत्तेजित करण्यास आणि त्वचेची जळजळ शांत करण्यास मदत करतात. हे अँटिऑक्सिडंट्स जखमेच्या किंवा जखमेच्या ठिकाणी रोगप्रतिकारक प्रतिसाद सुधारते, तसेच त्वचेचे संक्रमण टाळते.

अँटिऑक्सिडंट्स रॅडिकल्सला देखील कमी करतात,ज्यामुळे त्वचेवर सुरकुत्या आणि वयाचे डाग कमी होतात.

4) उपचारांना प्रोत्साहन देण्यासाठी मदत करते

नायजर तेलामध्ये प्रथिने,फायबर,रिबोफ्लेविन, व्हिटॅमिन सी आणि इतर कार्बोहायड्रेट्स आढळतात.हे घटक उपचार प्रक्रियेत महत्त्वाची भूमिका बजावतात. नायजेला सीडचे तेल नियासिन, ओलेइक अॅसिड, स्टिअरिक अॅसिड, अॅस्कॉर्बिक अॅसिड च्या मदतीने जखमांमुळे होणाऱ्या जळजळीपासून त्वरित आराम मिळतो.

5) जळजळ कमी करते

नायजर तेलामध्ये अँटीऑक्सिडंट आणि दाहक-विरोधी संयुगे आढळतात.हे संधिरोग, संधिवात, ताप किंवा उच्च रक्तदाब असलेल्या रुग्णांवर उपचार करण्यास मदत करतात. अँटिऑक्सिडंट्स हे मुक्त रॅडिकल्सला तटस्थ करतात, ज्यामुळे ऑक्सिडेटिव्ह तणाव आणि जळजळ होण्याची शक्यता असते.

6) एन्टरिटिसमुळे पचनसंस्थेच्या समस्या दूर होतात

नायजर सीडचे तेल बद्धकोष्ठता,मूळव्याध आणि अस्वस्थ पोट यासह गॅस्ट्रोएन्टेरिटिस पाचक मार्गाच्या समस्या शांत करण्यास मदत होते. हे तेल पोटावर आवरण घालण्यास आणि आतड्यांमधील खराब बॅक्टेरिया कमी करण्यास मदत करतात.

7) पीएच पातळी तटस्थ करते

नायजर सीडचे तेल प्रथिने, कार्बोहायड्रेट्स आणि इतर आवश्यक पोषक तत्वांचा स्रोत आहे. नायगर सीडच्या तेलाचे हे घटक चयापचय कार्य वाढविण्यासाठी आणि नियमन करण्यासाठी जबाबदार असतात.

नायजर सीडचे तेल शरीराच्या पीएच पातळीला तटस्थ करते. त्यामुळे शरीर नेहमी हायड्रेटेड राहते.

8) वेदना निवारक होण्यास मदत

नायजर सीड चे तेल वेदनाशामक आहे. या तेलाचे फायदेशीर उपचारात्मक गुणधर्म वेदनांपासून प्रभावी आराम देतात. हे तेल मसाज किंवा सेवन स्वरूपात वापरता येते, तसेच नायजर सीड चे तेल व्यक्तीला आराम देण्यास मदत करतो.

9) वजन वाढण्यास मदत होते

नायगर सीडचे तेल वापरल्याने वजन निरोगी पद्धतीने वाढू शकते. जर तुम्हाला आजार असेल तर हा आजार बरा झाल्यावर किंवा होण्याच्या काळात नायगर सीडचे तेल वापरल्याने वजन पुन्हा वाढण्यास मदत होते.

10) सर्दी आणि फ्लू पासून आराम मिळण्यास मदत होते

सर्दी आणि फ्लूपासून शरीराचे संरक्षण करण्यासाठी नायजर सीड तेल खूप फायदेशीर आहे. नायजर सीड या तेलाच्या अर्काची नियमितपने छाती, पाठ आणि शरीराच्या इतर भागांवर मालिश करणे चांगले आहे, असे केल्यास फ्लू आणि सर्दी या सामान्य लक्षणांपासून आराम मिळतो.

11) सकाळचा आजार कमी होतो

नायजर सीडच्या तेलामध्ये अम्लीय नसलेले सातत्य आढळते.हे सकाळच्या आजारापासून बचाव करण्यासाठी आरोग्यदायी तेल आहे. या तेलामध्ये असंतृप्त चरबीचे प्रमाण देखील कमीआहे.

हे तेल वापरल्याने मूड बदलणे, तणाव आणि उच्च रक्तदाब यांसारखी असामान्य लक्षणे कमी होतात.

---

नायजर सीड तेलाचा उपयोग

• नायजर सीड चे तेल सर्दी, फ्लू , संधिवात बरा करण्यासाठी, निद्रानाश दूर करण्यासाठी, रक्त गोठणे सुधारण्यासाठी वापरले जाते.

• नायजर सीड चे तेल त्वचेचे ऍलर्जीपासून संरक्षण करते आणि मॉर्निंग सिकनेस पासून बचाव करते.

• स्वयंपाकासाठी नायगर सीड दक्षिण भारतातील काही भागात वापरले जातात. नायजरच्या सीड चा वापर कोरडी चटणी बनवण्यासाठी केला जातो. हि चटणी कर्नाटक,आंध्र प्रदेश आणि महाराष्ट्रात चपातीसारख्या ब्रेडसोबत खाली जाते. चटणी काही करींमध्ये मसाला म्हणून देखील वापरली जाते.

• पक्षांसाठी खाद्य बनवण्यासाठी नायजर सीड चा वापर केला जातो.

• नायजर तेलाचा वापर जन्म नियंत्रणासाठी आणि सिफिलीसच्या उपचारांसाठी केला जातो.

• लसूण आणि मध एकत्र मिसळून नायजर स्प्राउट्स तयार करून खोकल्याच्या उपचारासाठी वापरले जाते.

• नायजरच्या बियांपासून काढलेले जाणारे तेल सांधेदुखीच्या उपचारात वापरले जाते.

• नायजरचे तेल बर्न्सवर उपचार करण्यासाठी देखील वापरले जातात.

• खरुज ची लागण झाल्यास, नायजर बियांची पेस्ट करून, हि पेस्ट पोल्टिसच्या स्वरूपात लावली जाते. नायजरचा वापर जमिनीतील सेंद्रिय पदार्थाची चांगली वाढ होण्यासाठी, तसेच हिरवळीचे खत म्हणूनही केला जातो.

• नायजर तेलाचा वापर स्वयंपाकघर, पेंटिंग आणि यंत्रसामग्री साफ करण्यासाठी केला जातो.

• नायजर तेल हे फार्मास्युटिकल हेतूंसाठी तिळाच्या तेलाचा पर्याय आहे. आणि नायजर तेल हे साबण तयार करण्यासाठी वापरले जातात.

• नायजर तेल हे स्वयंपाकाच्या गरजा पूर्ण झाल्या नंतर, नायजर तेल हे बर्ड फीडसाठी अनेक देशांमध्ये निर्यात केले जाते. नायजर तेल हे मुख्यतः युनायटेड स्टेट्स आणि युरोपमध्ये निर्यात केले जाते.

• नायजर सीड पासून बनवलेली पेस्ट किंवा ग्र्युएल हे ग्राउंड जवस मध्ये मिश्रण केले जाते, आणि हि पेस्ट इथिओपियामध्ये पारंपारिकपणे लेदरच्या उपचारांमध्ये वापरली जाते.

---

नायजर सीड तेलाचे नुकसान

नायजर सीड च्या तेलाचा अति वापरा केल्यामुळे रक्त गोठण्याची प्रक्रिया मंद होते.आणि रक्तस्त्राव होण्याचा धोका संभवतो. गर्भवती महिलांसाठी नायजर सीड च्या तेलाची शिफारस केलेली नाही.

कसे खावे.?

• इथिओपियामध्ये ‘व्होट’ तयार करण्यासाठी नायजर सीड या एका किटलीमध्ये उघड्या आगीवर गरम केल्या जातात, गरम झाल्यावर मोर्टारमध्ये मुसळने बारीक केल्या जातात. नंतर हि पेस्ट मसूरच्या बियांमध्ये मिसळली जाते.

• नायजरतेलाचा वापर स्वयंपाकात तुपाचा पर्याय म्हणून केला जातो. आणि हे तेल सॅलड ड्रेसिंगमध्ये वापरता येते.

• नायजरच्या सीड चा वापर अनेक पाककृती, मसाले आणि स्नॅक्समध्ये अन्न म्हणून केला जातो.

• नायजर सीड पासून चटणी, मसाले तयार केले जातात.तसेच नायजर सीड चे तेल फराळाचे पदार्थ बनवण्यासाठी डाळीमध्ये मिसळले जातात. आणि पीठ, पेये बनवण्यासाठी ग्राउंड केले जाते.

---

• मोहिनी सा. राऊत

---

हे वाचलंत का ? –