”विश्व हृदय दिवस 2023” म्हणजेच ‘वर्ल्ड हार्ट डे 2023’ World heart day दरवर्षी 29 सप्टेंबरला साजरा केला जातो. हृदय हा शरीराचा सर्वात महत्वाचा भाग आहे. जर आपले हृदय योग्यरित्या कार्य करत नसेल, तर आपल्याला श्वास घेणे देखील अवघड होईल.
याच हृदयाला आपल्याला नेहमी विकार मुक्त ठेवावे लागेल.
याच हृदयाची तपासणीसाठी एक चाचणी आहे, त्याचे नाव ECG Test आहे. तर आज आपण जाणून घेऊया ECG टेस्ट म्हणजे काय आहे…!
ecg full form in marathi
What is ECG in Marathi?
इलेक्ट्रोकार्डिओग्राम (ईसीजी) एक चाचणी आहे. जी आपल्या हृदयाची इलेक्ट्रिकल ऍक्टिव्हिटी (Electrical activities) तपासण्यासाठी वापरली जाते. या चाचणीस ईसीजी(ECG) किंवा ईकेजी (EKG) असेही म्हणतात.
इलेक्ट्रिक सिग्नल शोधण्यासाठी त्वचेला सेन्सर जोडले जातात. त्याला इलेक्ट्रोड असे म्हणतात. हे इलेक्ट्रोड (Electrod) हातापायाला व तसेच छातीला जोडले जातात .
हे सिग्नल मशीनद्वारे रेकॉर्ड केले जातात. आणि ते सामान्य आहेत की नाही हे डॉक्टर तपासतात. तसेच डॉक्टर तपासतात की हार्ट बीटस सामान्य आहे की असामान्य व हृदयविकारामुळे हृदयाच्या स्नायूंचे नुकसान झाले आहे की नाही.
इलेक्ट्रोकार्डियोग्राफ्स मशीनद्वारे रेकॉर्ड केली जातात. ज्यात मध्यवर्ती युनिटला कनेक्ट केलेल्या इलेक्ट्रोड्सचा सेट असतो. आधीच्या काळी ईसीजी मशीन्स अनालॉग इलेक्ट्रॉनिक्सद्वारे तयार केली गेली होती. जेथे सिग्नलने कागदावर सिग्नल टाईप करण्यासाठी मोटर चालविली जायची. परंतु आत्ता, हृदयाच्या विद्युत क्रियेस डिजिटल सिग्नलमध्ये रूपांतरित करण्यासाठी इलेक्ट्रोकार्डियोग्राफ्स एनालॉग-टू-डिजिटल कनव्हर्टर वापरतात.
बर्‍याच ईसीजी मशीन्स आता पोर्टेबल आहेत. आणि सामान्यत: छोट्या चाके असलेल्या कार्टवर स्क्रीन, कीबोर्ड आणि प्रिंटर बसवले आहेत. इलेक्ट्रोकार्डिओग्राफीच्या अलीकडील त्यातील सुधारणे मुळे फिटनेस ट्रॅकर्स आणि स्मार्ट घड्याळांच्या समावेशासाठी अगदी लहान उपकरणे विकसित करणे समाविष्ट आहे. ही लहान उपकरणे बहुतेक वेळेस फक्त दोन इलेक्ट्रोडवर अवलंबून असतात. आणि एक लीड वितरित करण्यासाठी पोर्टेबल सहा-लीड उपकरणे देखील उपलब्ध असतात.
ईसीजीच्या चार वेगवेगळ्या विद्युत लहरी आलेखात आढळतात जसे की
- P wave, QRS Complex, ST segment, T wave
| हे वाचलंत का? – * हृदय विकार टाळण्यासाठी काय करायला पाहिजे? * दम्याच्या रुग्णांसाठी या आयुर्वेदिक औषधी वनस्पती उपयुक्त |
ECG Test कधी केली जाते? (What is the purpose of ECG in Marathi)
तुम्हाला खालील दिलेले लक्षणे आढळल्यास डॉक्टर तुम्हाला ECG टेस्ट करायला सांगू शकतात.
१) जर आपल्याला उच्च रक्तदाब असेल तर.
२) आपल्याला छातीत असामान्य वेदना होत असेल तर.
३) अनियमित किंवा जड हृदयाचे ठोके होत असेल तर.
४) आपल्याला श्वास घेण्यास त्रास होतो असेल तर.
५) हृदयविकाराचा वैयक्तिक किंवा कौटुंबिक इतिहास आहे.
६) जर आपल्याला मधुमेह असेल तर.
७) जर आपल्या हृदयाच्या झडपामध्ये काही खराबी असेल तर.
८) हृदयातुन असामान्य आवाज येत असेल तर.
९) हृदयविकाराचा झटका आला असेल तर.
१०) असामान्यपणे हृदयाचे स्नायू मोठे होत असेल तर.
ईसीजी चाचणीद्वारे, डॉक्टर या लक्षणांची कारणे शोधतात आणि रुग्णाला कोणत्या प्रकारचे उपचार द्यायचा. त्या आधारावर निर्णय घेतात.
ECG Test कशी करतात? (Procedure for ECG Test)
या चाचणी दरम्यान आपल्याला टेबलावर झोपून रहावे लागते. पुरुषांना छातीवर केस असल्याकारणाने ते केस कापावे लागतात. पॅड्स आपल्या छातीवर, पायांवर आणि हातांवर ठेवल्या जातात. या टेस्ट मध्ये ६ इलेक्ट्रोड छातीला तर दोन हाताला तर दोन पायाला लावलेले असतात.
पॅड्स ईसीजी मशीनच्या वायरिंगसह जोडलेले जातात. जेव्हा मशीन आपल्या हृदयाच्या हालचाली रेकॉर्ड करते, तेव्हा सुमारे 20 सेकंदांपर्यंत झोपून राहावे लागतात. या चाचणी दरम्यान बोलू अथवा हलू नयेत.
घाबरण्याचे काही कारण नाही या चाचणी दरम्यान कोणतीही वेदना होत नाही. जेव्हा ही चाचणी पूर्ण केली जाते तेव्हा वायर काढल्या जातात.
तसेच महत्वाचे चाचणीच्या दिवशी कोणत्याही प्रकारचे लोशन वापरू नका. कारण यामुळे इलेक्ट्रोड नावाचे आसंजन पॅड चांगले चिकटू शकत नाहीत म्हणून शक्यतो बॉडी लोशन त्या दिवशी लावायचे टाळावे.
तपासणीच्या वेळी आपल्या छातीवर पॅड सहजपणे ठेवता यावेत, असे कपडे परिधान करावे. किंवा आपण हॉस्पिटलचा गाऊन देखील घालू शकता.
त्यातील काही टेस्ट (Types of ecg)
ईसीजी शॉर्ट इंटरमीटेंट ट्रॅकिंग किंवा सतत ईसीजी मॉनिटरिंग म्हणून नोंदवता येतात. गंभीर आजारी रूग्णांसाठी सतत देखरेखीचा उपयोग केला जातो. भूल देणारे रूग्ण आणि ज्यांना नियमितपणे हृदय व रक्तवाहिन्यासंबंधी रोग आढळतात.
अशा रूग्णांना पारंपारिक दहा-सेकंद ईसीजीवर पाहिले जाऊ शकत नाही. त्यांना होल्टर मॉनिटर्स, अंतर्गत आणि बाह्य डिफिब्रिलेटर आणि पेसमेकर आणि बायोटेलेमेट्रीद्वारे सतत देखरेखीची तपासणी केली जाऊ शकते.
ecg test for heart
१) हॉल्टर मॉनिटर (Holter Monitor)
होल्टर मॉनिटर २४ ते ४८ तासांपर्यंत आपल्या हृदयाची क्रिया नोंदवते. यावेळी, डॉक्टरांना आपल्या लक्षणांचे कारण ओळखण्यास मदत करण्यासाठी आपल्याला आपल्या स्थितीची नोंद ठेवण्यास सांगितले जाते. इलेक्ट्रोड्स आपल्या छातीवर बसविलेले पोर्टेबल, बॅटरी-चालित मॉनिटर आहे.
२) स्ट्रेस टेस्ट (Stress Test)
हृदयविकाराच्या काही समस्या व्यायामादरम्यानच दिसून येतात. स्ट्रेस टेस्ट दरम्यान, व्यायाम करताना आपल्याकडे एक ईसीजी असेल. ही चाचणी करण्यासाठी आपल्याला सहसा ट्रेडमिलवर चालण्यास सांगितले जाते.
३) इवेंट रिकॉर्डर (Event Recorder)
इव्हेंट रेकॉर्डरला लक्षणे ओळखणे आवश्यक असू शकते जे बहुतेक वेळा दिसत नाहीत. हे होल्टर मॉनिटरसारखेच आहे, परंतु लक्षणे आढळल्यास हे आपल्या हृदयाची विद्युत क्रिया नोंदवते. काही इव्हेंट रेकॉर्डर लक्षणे शोधताना स्वयंचलितरित्या कार्य करतात. इतर इव्हेंट रेकॉर्डरमध्ये आपल्याला लक्षणे जाणवल्यास बटण दाबावे लागते.
ECG Test काही आवश्यक माहिती (ECG Test in Marathi)
१) कधी कधी चाचणी दरम्यान हृदयविकाराचा झटका येण्याचा धोका असू शकतो. पण तो ECG टेस्ट मुळे नसून व्यायामामुळे होतो.
२) ईसीजी आपल्या शरीरातील विद्युतीय क्रियेवर फक्त नजर ठेवते. हे वीज सोडत नाही. त्यामुळे शॉक लागण्याचे काही एक कारण नाही, ते पूर्णपणे सुरक्षित आहे.
३) इलेक्ट्रोड ठेवलेल्या ठिकाणी काही लोकांना त्वचेवर डाग पडतात. पण ते काही दिवसात आपोआप निघून जातात.
ECG टेस्ट साठी किती खर्च येतो? (ECG Test Price/ Cost)
बरेच लोकांना वाटते की ECG Test खूप महाग आहे. पण तसं काही नाही. ही कोणत्याही हॉस्पिटलमध्ये २०० ते ८०० रुपया पर्यंत होऊन जाते.
ECG machine पासून सुरक्षा. (ECG Test in Marathi)
ईसीजी रेकॉर्ड करणे ही एक सुरक्षित आणि वेदनारहित प्रक्रिया आहे. मशीन्स ही इलेक्ट्रिक सप्लाय वर चालते. त्या ECG machine च्या earthing वायर ला जमिनीत ग्राउंड केलेले असते. तसेच लीड यासह अनेक सुरक्षा वैशिष्ट्यांसह डिझाइन केलेले असते.
या वेतिरिक्त ECG Machine अजून काही सुरक्षा प्रणाली जोडलेल्या असतात जसे की,
१) डेफिब्रिलेशन संरक्षणः आरोग्यासाठी वापरली जाणारी कोणतीही ईसीजी (ECG) एखाद्या व्यक्तीस चिकटविली जाऊ शकते.ज्यास डिफिब्रिलेशन आवश्यक आहे. आणि ईसीजीला या पॉवर सप्लाय पासून स्वतःस संरक्षित करणे आवश्यक आहे.
२) इलेक्ट्रोस्टेटिक डिस्चार्ज डिफिब्रिलेशन डिस्चार्जसारखेच आहे आणि १८,००० व्होल्ट पर्यंत व्होल्टेज संरक्षण आवश्यक आहे.
३) संपूर्ण शरीरात मोजलेले ईसीजी व्होल्टेजेस फारच लहान आहेत. हे कमी व्होल्टेज, कमी आवाज सर्किट आणि instrumentation amplifiers आवश्यक करते.
ईसीजी चे काही धोके किंवा दुष्परिणाम आहेत का?
ईसीजी ही एक जलद, सुरक्षित आणि वेदनारहित चाचणी आहे. हे करत असताना तुमच्या शरीरात विद्युत प्रवाह तयार होत नाही. जेव्हा तुमच्या त्वचेतून इलेक्ट्रोड काढले जातात, तेव्हा तुम्हाला थोडीशी अस्वस्थता येऊ शकते. चिपकलेलं प्लास्टर काढत्या वेळी आणि काही लोकांमध्ये इलेक्ट्रोड जोडलेल्या जागेवर सौम्य पुरळ येऊ शकते.
व्यायाम मुळे लवंग चाचणी दरम्यान तुमच्या हृदयावरील ताणामुळे तुम्हाला काही समस्या येण्याची शक्यता आहे. जसे की छातीत दुखणे, हृदयाचे अनियमित ठोके किंवा काही प्रकरणांमध्ये हृदयविकाराचा झटका, परंतु चाचणी दरम्यान तुमची काळजी घेतली जाते आणि तुम्हाला अस्वस्थ वाटू लागल्यास ते टाळता सुद्धा येते.
ECG Machine चा शोध. (History of ECG Machine in Marathi)
हा शब्द ग्रीक इलेक्ट्रोमधून आला आहे, ज्याचा अर्थ electrical activity संबंधित आहे; कर्डिया, हृदय याचा अर्थ होतो. आणि आलेख, म्हणजे ” लिहिणे.
जी आपण आत्ता ECG Machine पाहतो ती आधी तशी नव्हती. कुठल्याही वस्तूचा शोध लागताच तीची सुरुवातीची Design ही आताच्या Design सारखी नसतेच त्यामध्ये कालांतराने खूप सारे बदल घडवून येतात.
तर बघूया ECG Machine ची सुरुवात कधी पासून झाली आणि त्यामागचे कोणकोणते शास्त्रज्ञ आहेत.
१) १८७२ मध्ये, अलेक्झांडर मुइरहेड (Alexander Muirhead)
२) १८८२ मध्ये, जॉन बर्डन-सँडरसन (John Burdon-Sanderson)
३) १८८७ मध्ये, ऑगस्टस वॉलर ( Augustus Waller)
४) १८९५ मध्ये, विलेम एनथोवेंन (Willem Einthoven)
५) १८९७ मध्ये, क्लेमेंट अ‍ॅडर (Clément Ader)
६) १९३७ मध्ये, तारो टेकमीने (Taro Takemi) नवीन पोर्टेबल इलेक्ट्रोकार्डियोग्राफ मशीन शोधली.
तर वरील पोस्टमुळे तुम्हाला ECG बद्दलची बरीचशी माहिती मिळाली असेलच.
ईसीजी टेस्ट बद्दल विचारले जाणारे प्रश्न (FAQ’s)
Ans – ‘वर्ल्ड हार्ट डे दरवर्षी 29 सप्टेंबरला साजरा केला जातो.
Ans – इलेक्ट्रोकार्डिओग्राम (ईसीजी) या चाचणीस ईसीजी(ECG) किंवा ईकेजी (EKG) असेही म्हणतात.
Ans – आपल्या हृदयाची इलेक्ट्रिकल ऍक्टिव्हिटी म्हजेच आपले हृदय व्यवस्थित काम करत आहे का, ते तपासण्यासाठी ईसीजी टेस्ट केली जाते.
Ans – उच्च रक्तदाब, छातीत असामान्य वेदना,जड हृदयाचे ठोके, श्वास घेण्यास त्रास, मधुमेह असल्यास, हृदयविकाराचा झटका आला असेल इत्यादी वेळेला ईसीजी टेस्ट केली जाते.
- सागर राऊत
🔴 माहिती लेक (MahitiLake) वरील आर्टिकल कॉपी-पेस्ट करून स्वतःच्या वेबसाईटवर टाकण्यास सक्त मनाई आहे. याचे उल्लंघन केल्याचे आढळल्यास कायदेशीर कॉपीराईट (DMCA) कायद्यानुसार कारवाई करण्यात येईल.
