मुतखडा लक्षणे व उपाय (kidney stone in marathi)

किडनी स्टोन मराठी

मुतखडा कसा होतो? कारणे, लक्षणे, प्रकार आणि घरगुती उपचार

Kidney stone meaning in marathi

किडनी स्टोन म्हणजे काय? (Kidney stone in marathi)

किडनी स्टोन ची साधी आणि सोप्पी व्याख्या म्हणजे, जेव्हा मूत्रमार्गामध्ये एक घन तुकडा तयार होतो. त्याला आपल्या मराठी भाषेत मुतखडा असे म्हणतात. ज्याला इंग्रजी भाषेत नेफरोलिथियासिस (Nephrolithiasis) किंवा यूरोलिथियासिस (Urolithiasis) असे देखील म्हणतात.

किडनी स्टोन मीठ आणि मिनरल्स पासून बनलेले एक ठोस पदार्थ आहे. त्यांचा आकार वाळूच्या दाण्याइतका लहान ते क्रिकेट बॉल इतका मोठा असू शकतो.

आपल्यास हे माहित आहे का? पोटाखालील वेदना देखील मुतखडा असू शकतो. हे चुकीच खाणे आणि अनियंत्रित जीवनशैलीचा हा नकारात्मक प्रभाव आहे. किडनी स्टोन चा वेळेत उपचार न केल्यास ही समस्या गंभीर स्वरुपाचे रूप धारण करू शकते.

तर या पोस्ट मध्ये आपण जाणून घेऊया मुतखडा कसा होतो? मुतखडा होण्याची कोणती कारणे आहेत? मुतखडा (Kidney Stones) चे प्रकार कोणते? व त्यावर घरगुती उपचार कोणते?

किडनी स्टोन (मुतखडा) बद्दल माहिती घेण्या अगोदर किडनी बद्दल थोडक्यात जाणून घेऊया!

किडनी (Kidney) ला मराठी मध्ये मूत्रपिंड असे म्हणतात. मूत्रपिंड हा आपल्या शरीराच्या सर्वात महत्वाच्या अवयवांपैकी एक आहे, तो आपल्या शरीरात वाहणार्‍या रक्तास स्वच्छ करण्याचे कार्य करतो.

मूत्रपिंड हे आपल्या रीढ़च्या दोन्ही बाजूला आपल्या फासांच्या खाली आणि आपल्या पोटच्या मागे असतो जो की “बीन” आकाराचा असून दोन मूत्रपिंडाचा जोड आहे. प्रत्येक मूत्रपिंड सुमारे ४ किंवा ५ इंच लांब असतो.

मूत्रपिंडाचे कार्य म्हणजे आपले रक्त फिल्टर करणे. तसेच त्यातील कचरा काढून टाकणे, शरीराची द्रव शिल्लक नियंत्रित करणे आणि इलेक्ट्रोलाइट्सची योग्य पातळी ठेवणे असे आहे.

आत्ता जाणून घेऊया की,

हे वाचलंत का? – * किडनी स्टोन असल्यास कुठला आहार घ्यावा? * यूरिन इन्फेक्शन बद्दल मराठीत सोपी माहिती

मुतखडा कशामुळे होतो?

● मूत्रपिंडात दगड होण्याचे मुख्य कारण म्हणजे शरीरात पाण्याची कमतरता. हे मुख्य कारण आहे.

● जेव्हा मूत्रचा एक घटक यूरिक ऍसिड ला सौम्य करण्यासाठी शरीरात पुरेसे पाणी नसते तेव्हा मूत्र अधिक ऍसिडीक होते.

● मूत्रमध्ये कॅल्शियम, ऑक्सलेट, सिस्टीन आणि यूरिक ऍसिड सारख्या पदार्थांची पातळी वाढल्यामुळे मूत्रपिंडातील स्टोन ची समस्या उद्भवू शकते.

● पिण्याच्या पाण्यामध्ये भरपूर प्रमाणात शार असल्यास देखील किडनी स्टोन चा आजार उद्भवतो.

● मूत्रपिंडाचा रोग, कर्करोग आणि एचआयव्हीचा उपचार करण्यासाठी घेतलेली औषधांचा साइड इफेक्ट होऊन देखील किडनी स्टोन होऊ शकतो.

● शरीरात कॅल्शियम, ऑक्सलेट आणि यूरिक ऍसिड ची पातळी वाढणार्‍या वैद्यकीय परिस्थितीमुळे देखील स्टोन होऊ शकतो.

● काही लोकांमध्ये आनुवंशिकतेमुळे मूत्रपिंड दगड होण्याची शक्यता जास्त असते. कॅल्शियमच्या उच्च पातळीमुळे मूत्रपिंड दगड होऊ शकतात. मूत्रात उच्च प्रमाणात कॅल्शियम पिढ्यान् पिढ्या खाली जात असल्यामुळे तर काही दुर्मिळ आनुवंशिक रोगांमुळे मूत्रपिंडातील दगड

● जसे कि, ट्यूबलर एसिडोसिस किंवा सिस्टीन (अमीनो ऍसिड), ऑक्सलेट (सेंद्रीय ऍसिडचे मीठ) आणि यूरिक ऍसिड यामुळे इतर रसायने यांसारख्या शरीरातील काही रसायने पचण्यास त्रास होतो. त्यामुळे मुतखडा होतो.

किडनी स्टोन उपाय मराठी

kidney stones in urine

मुतखडा लक्षणे / किडनी स्टोन लक्षणे (kidney stone symptoms in marathi)

मूत्रपिंडातील दगड आपल्या मूत्रपिंडात फिरत किंवा मूत्रमार्गात जोपर्यंत येणार नाही, तोपर्यंत लक्षणे उद्भवणार नाहीत. जर ते मूत्रमार्गात जमा झाले तर ते मूत्र प्रवाह थांबू शकते आणि मूत्रपिंड सुजवू शकतो आणि त्यामुळे मूत्रमार्गास उबळ येऊ शकते, जे अत्यंत वेदनादायक असू शकते. त्याक्षणी, आपल्याला खालील दिलेली लक्षणे जाणवतील-

● पोटाच्या बाजू व मागच्या बाजूला पाशांच्या खाली तीव्र, वेदना होणे.

● वेदना खालच्या ओटीपोटात होणे.

● वेदना ज्या होतात त्यात तीव्रतेत चढ-उतार होणे.

● लघवी करताना वेदना किंवा जळजळ होणे.

● गुलाबी, लाल किंवा तपकिरी मूत्र तयात होणे.

● ढगाळ किंवा दुर्गंधीयुक्त-मूत्र होणे.

● नेहमीपेक्षा जास्त वेळा लघवी होणे.

● मळमळ आणि उलटी होणे.

● संसर्ग असल्यास ताप आणि थंडी वाजणे.

मुतखडा झाल्याची लक्षणे|किडनी स्टोन लक्षणे

किडनी स्टोन चे प्रकार

किडनी स्टोन (मुतखडा) चे चार मुख्य प्रकार आहेत:

१) कॅल्शियम ऑक्सलेट (Calcium oxalate):- मूत्रमध्ये कॅल्शियम ऑक्सलेटबरोबर एकत्रित झाल्यावर तयार केलेला मूत्रपिंडातील सर्वात सामान्य प्रकारचा हा स्टोन आहे. अपुरा कॅल्शियम आणि द्रवपदार्थाचे सेवन केल्यामुळे हा स्टोन तयार होण्यास कारणीभूत ठरू शकतो.

२) यूरिक ऍसिड (Uric acid):- किडनी स्टोनचा हा आणखी एक सामान्य प्रकार आहे. ऑर्गन मीट्स आणि शेलफिशसारख्या खाद्यपदार्थांमध्ये पुरक म्हणून ओळखल्या जाणार्‍या नैसर्गिक रासायनिक संयुगाची यामध्ये जास्त प्रमाणात असते. उच्च पुरीन सेवनमुळे मोनोसोडियम युरेटचे उच्च उत्पादन होते, जे योग्य परिस्थितीत मूत्रपिंडात स्टोन(दगड) बनू शकते. या प्रकारच्या दगडांची निर्मिती होत राहते.

३) स्ट्रुवाइट स्टोन्स (Struvite Stones):- त्यांच्या नावाप्रमाणेच हे दगड स्ट्रुवाइट, फॉस्फेट खनिज(मॅग्नेशियम, अमोनियम आणि फॉस्फेट) चे बनलेले आहेत. सिस्टममध्ये संक्रमणाच्या परिणामी स्ट्रूवाइट दगड तयार होतात. स्त्रियांमध्ये मूत्रमार्गाच्या जंतुसंसर्गाची लागण जास्त प्रमाणात होते स्त्रियांमध्ये स्ट्रुवाइट दगड जास्त प्रमाणात आढळतात.

४) क्रिस्टिन स्टोन्स (Cystine Stones):- जेव्हा एखाद्या व्यक्तीची मूत्रपिंड मूत्रमध्ये अमीनो ऍसिड क्रिस्टिनचा जास्त प्रमाणात उत्सर्जन करते तेव्हा हा स्टोन उद्भवतो. ही अनुवांशिक स्थिती सिस्टिन्युरिया म्हणून ओळखली जाते. परिणामी, या प्रकारच्या दगडांची निर्मिती इतर प्रकारच्या तुलनेत दुर्मिळ आहे.

किडनी खराब होण्याची लक्षणे

किडनी स्टोन उपचार

• घरगुती उपचारांचा अवलंब करा – मुतखडा निघण्यासाठी काही घरगुती उपचार केले जाऊ शकतात. जसे की भरपूर प्रमाणात पाणी प्यावे जेणेकरून तुम्हाला जास्त प्रमाणात लघवी येईल ज्यामुळे मुतखडा मूत्रा वाटे बाहेर निघेल. लिंबाचा रस आणि ऑलिव्ह ऑईलचे सेवन करू आणि त्याबरोबर सफरचंद व्हिनेगर देखील उपयुक्त ठरू शकेल.

• औषधे घेणे – कधीकधी औषधे घेणे देखील किडनी स्टोनच्या उपचारात उपयुक्त ठरू शकते. ही औषधे शरीरात दगड वाढण्यापासून रोखतात, जेणेकरून त्यावर पुढे चांगले उपचार करता येतील.

• थेरपी करणे – मूत्रपिंड दगडांमध्ये थेरपी घेणे देखील एक फायदेशीर पद्धत असल्याचे सिद्ध होऊ शकते कारण त्याचे कोणतेही दुष्परिणाम नाहीत.

• शस्त्रक्रिया करणे – जेव्हा किडनी स्टोनचा उपचार कोणत्याही प्रकारे होत नसेल, तेव्हा डॉक्टर शस्त्रक्रियेची शिफारस करतात. या परिस्थितीत किडनी स्टोन रिमूव्हल स्टोन ही सर्वात प्रभावी शस्त्रक्रिया आहे. या प्रक्रियेमध्ये, मूत्रपिंडातील दगड शस्त्रक्रियेने काढून टाकला जातो.

किडनी स्टोन वर घरगुती उपाय

● जास्तीत जास्त पाणी प्यावे.

सर्वांनी सर्वसाधारण दिवसातून किमान ७-८ ग्लास पाणी प्यावे. आपण जितके जास्त पाणी प्याल तितके शरीरातून जास्त विषारी द्रव लघवीतून बाहेर जाईल. आपल्याला मूत्रपिंडत दगड असल्यास, जास्तीत जास्त प्रमाणात पाणी प्या, हे दगड काढून टाकण्यास मदत करू शकते.

● ऑलिव्ह तेल आणि लिंबाचा रस

तुम्हाला किडनी स्टोन असल्यास आणि तो कोणत्याही ऑपरेशनशिवाय बाहेर पडायचा असेल तर ऑलिव्ह ऑईल आणि लिंबाचा रस घेऊन आपण त्याच एक मिश्रण बनवू शकता. ऑलिव्ह ऑईलमध्ये लिंबाच्या रसामध्ये मिसळून रोज सेवन केल्यास किडनी स्टोन चा त्रास दूर होतो. लिंबाचा रस स्टोन(दगड) तोडण्यात आणि ऑलिव्ह तेल त्याला मूत्रा वाटे बाहेर काढण्यास मदत करू शकतो.

● सफरचंद ची साल (व्हिनेगर)

सफरचंद व्हिनेगरमध्ये सिट्रिक आम्ल(सिट्रिक एसिड) असते. जे मूत्रपिंडातील दगड लहान कणात तोडण्याचे कार्य करते. मूत्रपिंड दगड त्याच्या मुळापासून त्याच्या वापरापासून काढून टाकला जाऊ शकतो. सफरचंद व्हिनेगर शरीरातील विषारी द्रव्य बाहेर टाकण्यास देखील मदत करते. तथापि, ते घेताना त्याचे प्रमाण लक्षात घ्या. आपण दररोज दोन चमचे गरम पाण्याने ते घेऊ शकता.

● डाळिंबाचे सेवन

अँटिऑक्सिडेंट गुणधर्म असलेले डाळिंब रोगप्रतिकार शक्ती मजबूत करण्यासाठी कार्य करते. तसेच डाळिंबाचा रस शरीराला पाण्याच्या कमतरतेपासून वाचविण्यात मदत करतो आणि नैसर्गिक पद्धतीने मुतखडा आजाराला आराम देतो.

आपल्याला मूत्रपिंडातील स्टोन संबंधित लक्षणे येत असल्यास तसेच खूप त्रास होत असल्यास किंवा किडनी स्टोन कौटुंबिक असल्यास अपॉइंटमेंट निश्चित करण्यासाठी डॉक्टर यांच्याशी संपर्क साधा.

अश्याच छान छान माहिती साठी महितीलेक ला भेट देत राहा. पुन्हा भेटूया एका नवीन माहिती सोबत.

धन्यवाद..!

• सागर राऊत

---

🔴 माहिती लेक (MahitiLake) वरील आर्टिकल कॉपी-पेस्ट करून स्वतःच्या वेबसाईटवर टाकण्यास सक्त मनाई आहे. याचे उल्लंघन केल्याचे आढळल्यास कायदेशीर कॉपीराईट (DMCA) कायद्यानुसार कारवाई करण्यात येईल.