मासे पाण्याखाली कसे श्वास घेतात? (How do fish breathe underwater?)
व्हेल आणि डॉल्फिनमध्ये काय आहे, जे सॅमन किंवा ट्यूना फिशमध्ये नाही?
वरील प्रश्नांची उत्तरं आपण आज बघणार आहोत….चला तर मग….
आपल्याला जस जगण्याकरिता ऑक्सिजन ची आवश्यकता असते, त्याच प्रमाणे समुद्री जीवांना पण ऑक्सिजन ची आवश्यकता असतेच. समुद्रात राहणारी प्रत्येक गोष्ट पाण्याखाली श्वास घेऊ शकत नाही.
व्हेल आणि डॉल्फिन्सला आपल्याप्रमाणेच पाण्यात जाण्याआधी श्वास धरावा लागतो. पण सॅमन आणि ट्यूनासारख्या माशा पाण्याखाली श्वास घेऊ शकतात. या पोस्ट मध्ये आपण ते कसे करतात हे आपण माहिती करून घेऊया.
गिल्स….
(माशांचे श्वसनेंद्रिय / माशांचे कल्ले)
मासे त्यांच्या गिलचा वापर करून पाण्याखाली श्वास घेऊ शकतात. गिलचा वापर केल्याने मासे पाण्यातून ऑक्सिजन मिळवू शकतो, जसे आपण नाकावाटे ऑक्सिजन मिळवतो.
गिल कमानी आणि फिलामेंट्स…..
गिल मासेच्या शरीरावरुन वळलेल्या लहान केसांच्या तुकड्यांच्या पंक्तीसारखे दिसतात. ‘हेयरब्रश’ चे हँडल आणि बॅक गिल कमानी आहेत. सर्व माशांच्या प्रत्येक बाजूला कमीतकमी तीन गिल कमानी असतात, परंतु काही माशांमध्ये सात पर्यंत असतात.
गिल कमानास जोडलेले गिल फिलामेंट्स आहेत, जे केसांच्या ब्रशच्या ब्रिस्टल्ससारखे आहेत. त्यांचे तंतु वाकलेले असतात, आणि ते पाण्यात सहज फिरतात.
गिल कसे कार्य करतात..?
जेव्हा आपण आपल्या फुफ्फुसांमध्ये हवा घेतो, तेव्हा फुफ्फुसातील लहान रक्तवाहिन्या हवेमधून ऑक्सिजन घेतात आणि आपल्या उर्वरित शरीरावर पाठवितात. फिश गिलही तशाच प्रकारे काम करतात.
माशा आपल्या तोंडातून पाणी घेतो, जसे आपण आपल्या मुखातून हवा घेतो. हवा त्याच्या गिलमधून ओलांडते, आणि गिल कमानी आणि तंतुमधील रक्तवाहिन्या ऑक्सिजन घेतात. आणि माशाच्या उर्वरित शरीरावर पाठवितात. मग पाणी गिलच्या दुसर्या बाजूनी निघून जाते.
मनुष्यासह सस्तन प्राण्यांचे वायु-श्वास घेणारी फुफ्फुसे योग्यरित्या कार्य करण्यासाठी कोरडे आणि द्रवपदार्थ रिक्त असणे आवश्यक आहे. जेव्हा आपण श्वास घेतो. तेव्हा आपल्या फुफ्फुसातील छोट्या एअर पिशव्या ऑक्सिजनला हवेच्या बाहेर खेचून आपल्या शरीरात पेशींमध्ये नेतात.
तथ्य….(Facts)
१) पृथ्वीवर मासे 450 दशलक्ष वर्षांहून अधिक वर्षांपासून आहेत.
२) सर्वात मोठी मासे म्हणजे ग्रेट व्हेल शार्क, जो 50 फूट लांबीपर्यंत असू शकतो.
एक कॉमन प्रश्न जो बरेच लोकांचं मनामध्ये येतो, तो म्हणजे जर माशांना गिल आहेत, म्हणून ते पाण्यात श्वास घेतात तर मग आपल्याला जर गिल असते तर आपण पाण्यात श्वास घेऊ शकलो असतो का….?
याचे उत्तर हो आणि नाही असे दोन्ही पण आहे
हो……. याकरिता की त्यासाठी आपली सर्व श्वसनप्रणाली माशांन सारखी असायला हवी.
नाही…..याकरिता कारण हायड्रोजन आणि ऑक्सिजन वायूच्या बाबतीत, जर आपण त्यांची एकत्र प्रतिक्रिया दिली तर एक तर द्रव पाणी (H2O) मिळेल.
आपण द्रव पाण्याचा श्वास घेऊ शकत नाही. याचे कारण म्हणजे पाणी तयार करण्यासाठी वापरल्या जाणार्या ऑक्सिजनला दोन हायड्रोजन अणूंनी बांधलेले असते. आणि परिणामी आपण द्रव श्वास घेऊ शकत नाही.
कारण आपल्या फुफ्फुसांची रचना द्रव (Liquid) ऑक्सिजन घेण्याकरिता बनलेली नसते . म्हणून आपण ड्राय फॉर्म मधेच ऑक्सिजन घेतो.
अशाच छान छान माहितीसाठी महितीलेक ला परत भेट देत राहा. धन्यवाद..!
- सागर राऊत
🔴 माहिती लेक (MahitiLake) वरील आर्टिकल कॉपी-पेस्ट करून स्वतःच्या वेबसाईटवर टाकण्यास सक्त मनाई आहे. याचे उल्लंघन केल्याचे आढळल्यास कायदेशीर कॉपीराईट (DMCA) कायद्यानुसार कारवाई करण्यात येईल.