मायग्रेन म्हणजे काय?
Migraine meaning in Marathi
मायग्रेन हा एक न्यूरोलॉजिकल (मेंदूशी संबंधित) विकार आहे. ज्यामध्ये पल्सिंग, थ्रोबिंग डोकेदुखी, तसेच सामान्यतः डोक्याच्या एका बाजूला अशी अनेक लक्षणे उद्भवतात. मायग्रेनमध्ये अनेकदा मळमळ, उलट्या, आवाज आणि प्रकाशाची अतिसंवेदनशीलता असते.
मायग्रेनचा सुरु झालेला त्रास अनेक तास किंवा दिवस टिकू शकतो आणि वेदना अत्यंत तीव्र असू शकते, ज्यामुळे एखाद्याच्या दैनंदिन कामांवर मोठा परिणाम होतो.
काही प्रकरणांमध्ये, मायग्रेन सुरू होण्यापूर्वी लक्षण दिसून येते. जसे की आंधळे ठिपके दिसणे आणि प्रकाश चमकणे यांचा समावेश असतो किंवा चेहरा, हात किंवा पाय यांच्या एका बाजूला मुंग्या येणे किव्हा बोलण्यात अडचण येणे. इत्यादींचा समावेश असतो.
मायग्रेन हा सामान्य डोकेदुखीपेक्षा खूप वेगळा असतो. यामध्ये होणारी वेदना खूप तीक्ष्ण आणि तीव्र असते आणि काहीवेळा ती सहनशक्तीच्या बाहेर असते. मायग्रेनचा लोकांवर वेगवेगळा प्रभाव करतो. हे ट्रिगर, तीव्रता, लक्षणे आणि वारंवार सलग होणारी मालिका आहेत. काही लोकांना ते आठवड्यातून एकापेक्षा जास्त वेळा होऊ शकते, तर काहींना ते कधीकधी.
मुलांमध्ये, मायग्रेनचे हल्ले कमी कालावधीचे असतात आणि ओटीपोटात लक्षणे अधिक ठळकपणे दिसून येतात. जागतिक अभ्यासानुसार जगातील लोकसंख्येपैकी सुमारे 1% लोकांना तीव्र मायग्रेन असू शकतो.
मायग्रेनचे प्रकार
- क्रॉनिक मायग्रेन – या प्रकारचा मायग्रेन महिन्यातून किमान १५ दिवस होतो.
- गुंतागुंतीचे मायग्रेन – आभा असलेल्या मायग्रेनला गुंतागुंतीचे मायग्रेन असे म्हणतात.
- स्टेटस मायग्रेनोसस – हा मायग्रेनचा एक गंभीर आणि दुर्मिळ प्रकार आहे. जो 72 तासांपेक्षा जास्त काळ टिकू शकतो.
- सामान्य मायग्रेन – या प्रकारचा मायग्रेन कोणत्याही आभाशिवाय होतो. सायलेंट मायग्रेन किंवा अ‍ॅसेफॅलिक मायग्रेन या प्रकारच्या मायग्रेनमध्ये ऑरा लक्षणांचा समावेश होतो, परंतु सामान्यतः यामध्ये डोकेदुखीचा त्रास होत नाही.
- हेमिप्लेजिक मायग्रेन – या प्रकारच्या मायग्रेनमुळे शरीराच्या एका बाजूला तात्पुरता अर्धांगवायू किंवा न्यूरोलॉजिकल बदल होतात.
- रेटिनल मायग्रेन किंवा ओक्युलर मायग्रेन – या स्थितीत एखाद्याला एका डोळ्याची तात्पुरती, आंशिक किंवा पूर्ण दृष्टी कमी होऊ शकते. हे डोळ्याच्या मागे वेदना असू शकते, जे कि डोक्याच्या उर्वरित भागात पसरते.
- ब्रेनस्टेम ऑरासह मायग्रेन – या प्रकारच्या मायग्रेनमध्ये अस्पष्ट बोलणे, चक्कर येणे, संतुलन गमावणे किंवा दुहेरी दृष्टी येणे, जे सहसा डोकेदुखीच्या आधी असते. यानंतर उलट्या होणे, कानात वाजणे आणि नीट बोलता न येणे.
मायग्रेनची कारणे
मायग्रेन कशामुळे होतो ?
मायग्रेनचे नेमके कारण पूर्णपणे समजू शकलेले नाही, परंतु काही अनुवांशिक आणि पर्यावरणीय घटकांमुळे असे होऊ शकते. अति सक्रिय मज्जातंतू पेशी जेव्हा डोके आणि चेहऱ्याला संवेदना पुरवणाऱ्या ट्रायजेमिनल नर्व्हला चालना देणारे सिग्नल पाठवतात तेव्हा मायग्रेन सुरू होते.
हे शरीराला सेरोटोनिन आणि कॅल्सीटोनिन जनुक-संबंधित पेप्टाइड्स (CGRP) नावाची रसायने सोडण्यास प्रवृत्त करते. या रसायनांमुळे मेंदूच्या रेषेत असलेल्या रक्तवाहिन्या फुगतात. न्यूरोट्रांसमीटर हे नंतर वेदना आणि जळजळ होण्याची करणे असतात.
काही घटक मायग्रेन ची सुरुवात करू शकतात जसे कि,
- गर्भधारणा
- मासिक पाळी थांबणे
- मासिक पाळीच्या अगदी आधी किंवा लगेच
- दारूचे अतिसेवन
- कॅफिनचे अतिसेवन
- टेन्शन असणे
- खूप कमी किंवा खूप झोप येणे
- तीव्र चमकणारा प्रकाश
- मोठा आवाज
- तीव्र वास
- सिगसेट चा वास
- शारीरिक थकवा
- हवामान बदल
- काही औषधे जसे की व्हॅसोडिलेटर
- प्रक्रिया केलेले अन्न
- खारट अन्न खाणे
मायग्रेन ची लक्षणे
मायग्रेन साधारणपणे चार टप्प्यांत होतो. मायग्रेनचे वेगवेगळे टप्पे आणि त्यांची लक्षणे खालील प्रकारे आहेत.
प्रोड्रोम – मायग्रेनच्या एक किंवा दोन दिवस आधी, तुम्हाला खालील लक्षणे दिसू शकतात जसे कि,
- मूड बदल
- बद्धकोष्ठता
- नैराश्य (डिप्रेशन)
- उत्साह
- वारंवार मूत्रविसर्जन ला जाणे
- जास्त अन्न खावेसे वाटणे
- वारंवार जांभई येणे
- माने मध्ये त्रास
ऑरा – काही प्रकरणांमध्ये मायग्रेन अटॅकच्या आधी किंवा दरम्यान आभा येऊ शकते. आभामध्ये मज्जासंस्थेची उलट करता येणारी लक्षणे असतात. हि लक्षणे सहसा हळूहळू सुरू होतात आणि सुमारे 60 मिनिटे टिकू शकतात. तुम्हाला खालील लक्षणे दिसू शकतात जसे कि,
- दृष्टी कमी होणे
- बोलण्यात अडचण होणे
- हात किंवा पाय मध्ये पिन आणि सुया सारखे संवेदना होणे
- चेहरा किंवा शरीराच्या एका बाजूला सुन्नपणा किंवा अशक्तपणा
- दृष्य व्यत्यय, जसे की प्रकाशित ठिपके दिसणे, जास्त प्रकाश चमकणे किंवा भिन्न आकार दिसणे
अटॅक – मायग्रेनवर उपचार न केल्यास 4 ते 72 तासांपर्यंत असतो. मायग्रेन अधूनमधून किंवा महिन्यातून अनेक वेळा येऊ शकतो. तुम्हाला खालील लक्षणे दिसू शकतात जसे कि,
- डोकेदुखी
- मळमळ होणे
- उलट्या होणे
- ध्वनी, प्रकाश, गंध आणि स्पर्शासाठी अत्यंत संवेदनशीलता आहे.
- सहसा डोक्याच्या एका बाजूला वेदना होते परंतु कधी कधी दोन्ही बाजूंनी होऊ शकते.
पोस्ट-ड्रोम – मायग्रेनच्या हल्ल्यानंतरचा हा टप्पा असतो आणि तो एक दिवस टिकू शकतो. या अवस्थेत दिसणाऱ्या लक्षणांमध्ये तुम्हाला खालील लक्षणे दिसू शकतात जसे कि,
- थकवा जाणवणे
- थोड्या काळासाठी डोके अचानक हालचाल करताना वेदना होणे
- डोक्याला दुखापत झाल्यानंतर डोकेदुखी होणे
- तीव्र आणि अचानक डोकेदुखी होणे
- एक तीव्र किंवा दीर्घकालीन डोकेदुखी जी परिश्रम, खोकला किंवा अचानक हालचालींमुळे वाढते.
- चक्कर येणे
- डोकेदुखी जी नवीन आहे आणि वय 50 नंतर दिसते
- ताठ मानेसह डोकेदुखी, ताप, फेफरे, गोंधळ, दुहेरी दृष्टी, शरीराच्या भागात अशक्तपणा किंवा बधीरपणा
खाद्यपदार्थांमुळे मायग्रेनचा होणार त्रास
या 8 खाद्यपदार्थांमुळे मायग्रेनचा त्रास होतो
१) कांदा
२) चॉकलेट
३) फळे (जसे की एवोकॅडो, केळी आणि लिंबूवर्गीय फळे)
४) नाइट्रेट युक्त मांस
५) दुग्धजन्य पदार्थ विशेषतः चीज
६) मोनोसोडियम ग्लूटामेट असलेले पदार्थ
७) शेंगदाणे आणि इतर प्रकारचे नट आणि बिया
८) प्रक्रिया केलेले, आंबवलेले किंवा मसालेदार पदार्थांचे सेवन करणे.
मायग्रेन उपाय (Migraine Treatment in Marathi)
मायग्रेन पूर्णपणे बरा होणे शक्य नाही, जर तुम्ही डॉक्टरांचा सल्ला आणि काही आवश्यक औषधे घेऊन, त्याचा त्रास कमी करू शकता आणि त्वरित आराम मिळवू शकता.
मायग्रेनमुळे ब्रेन स्ट्रोकचा धोका देखील असतो, जो एक घातक आणि गंभीर आजार आहे, त्यामुळे यावर उपचार देखील आवश्यक आहेत. अन्यथा मायग्रेनचे दुखणे तुमच्यासाठी घातक ठरू शकते. डॉक्टर खालील घटकांच्या आधारे मायग्रेनवर उपचार करतात. जसे कि,
- तुमचे वय किती आहे?
- तुम्हाला किती दिवस मायग्रेनचा त्रास होतो?
- वेदना किती तीव्र आहे?
- वेदना किती काळ टिकते?
- तुम्हाला कोणत्या प्रकारचे मायग्रेनचे वेदना होतात?
- डोकेदुखी व्यतिरिक्त काही लक्षणे आहेत का?
- मायग्रेन दरम्यान डोके व्यतिरिक्त शरीराच्या कोणत्या भागांवर परिणाम होतो का?
मायग्रेनच्या उपचारासाठी आपल्या आहारात बदल करणे खूप महत्वाचे आहे. याशिवाय तुम्ही एसीमध्ये असाल, किव्हा काम करत असाल, तर लगेच उन्हात जाऊ नका. तसेच कडक उन्हाळा आल्यावर कधीही थंड पाणी पिऊ नये. सूर्यप्रकाशासाठी सनग्लासेस आणि छत्री चा वापर करा. अधिकाधिक पाणी प्या. तसेच चहा, कॉफी यांसारख्या गोष्टी टाळा.
तुमचा रक्तदाबही लक्षात ठेवा. रोज फिरायला जा, हिरव्या गवतावर अनवाणी चालत जा, सूर्यनमस्कार करा आणि योगा करा. यातूनही तुमची फारशी सुधारणा होत नसेल तर ताबडतोब डॉक्टरांचा सल्ला घ्या.
मायग्रेन कसा टाळायचा?
सूचना – या टिप्सच्या मदतीने तुम्ही मायग्रेनमुळे होणारा त्रास कमी करू शकता. जर तुम्हाला जास्त वेदना जाणवत असतील, तर त्वरित डॉक्टरांशी संपर्क साधणे आवश्यक आहे.
- औषधे वेळेवर घ्या – मायग्रेनची समस्या असल्यास, डॉक्टरांनी सांगितलेली औषधे नियमित घ्यावीत. यासोबतच जर तुम्ही डॉक्टरांच्या सल्ल्यानुसार रोज व्यायाम, योगा आणि ध्यान करत असाल, तर ते तुमच्यासाठीही चांगले राहील.
- हवामानातील बदल लक्षात ठेवा – मायग्रेन हवामानातील बदलामुळे होतो, म्हणून आपण हवामानातील बदलापासून स्वतःचे संरक्षण केले पाहिजे. त्याच वेळी, घरातून बाहेर पडताना छत्री घेऊन बाहेर जावे कारण त्यामुळे तुम्ही थेट सूर्यप्रकाश टाळू शकता.
- पुरेशी झोप घ्या – ज्या व्यक्तीला मायग्रेनची समस्या आहे. त्यांनी पुरेशी झोप घेण्याचा प्रयत्न केला पाहिजे. झोप घेतल्याने मायग्रेनमध्ये आराम मिळतो. योग, ध्यान आणि मॉर्निंग वॉक देखील चांगली झोप येण्यासाठी उपयुक्त आहेत.
- डोक्याला थंडावा द्या – डोक्याला थंडावा दिल्याने मायग्रेनमध्ये आराम मिळतो. आपण कपाळावर थंड पाण्याची पट्टी ठेवू शकता. त्याच शिवाय डोक्याला मेहंदी लावणे योग्य राहते. असे केल्याने रक्तवाहिन्या विस्तारतात आणि त्यांच्या पूर्वीच्या स्थितीत परत येतात.
- डोळ्यांवर ताण देऊ नका – मायग्रेनची समस्या असल्यास रुग्णाने डोळ्यांवर जास्त जोर देऊ नये. असे केल्याने त्रास वाढू शकतो. तसेच, तुमच्या झोपण्याच्या खोलीत जास्त प्रकाश नसावा हे लक्षात ठेवा. तसेच सूर्यकिरणांपासून डोळ्यांचे रक्षण करावे. त्याकरिता उन्हात जातांना सन ग्लास वापरावे.
- फळांचे सेवन करा – या काळात हंगामी फळांचे सेवन करावे. हिरव्या पालेभाज्यांसह फळांचा रस देखील मायग्रेनमध्ये आराम देतो. रात्रीच्या जेवणात कोशिंबीरीचे अधिक सेवन करा आणि झोपताना कोमट पाण्यासोबत त्रिफळा आणि करवंदाचे चूर्ण घ्या.
निष्कर्ष (Conclusion)
हे आर्टिकल तुम्हाला माइग्रेन बद्दल माहिती देण्याकरिता आहे. माइग्रेन चा त्रास असल्यास डॉक्टरांचा सल्ला आणि औषधें घ्या. आणि हि माहिती आवडली असल्यास कंमेंट करा आणि आपल्या प्रियजनांना नक्की पाठवा.!
- सागर राऊत
हे वाचलंत का ? –
